Ceglany Las lub Las Cegielniany (27.09.1958 roku nazwę zmieniono na Gliniczki)
azwa lasu i rejonu - Ceglany Las lub też Las Cegielniany (Ziegelwald) - związana jest z najstarszą gałęzią gospodarki Elbląga; produkcją ceramiki użytkowej, czyli cegieł, dachówek itd. Istnieje znacznie starsze określenie tej okolicy Wogenapp *[1] ("Jagodowa Rzeka") - zanim te ziemie podbili Krzyżacy, była to nazwa tzw. "małej ziemi" (teruli) pruskiego plemienia Pogezan. Nigdy nie przyjął się niemiecki odpowiednik tej staropruskiej nazwy - Beerenfluß, ani też nazwa polska nadana w 1958 roku - Gliniczki. Do końca wojny trzynastoletniej (1454-1466) teren ten stanowił tzw. feldmark czyli pole graniczne pomiędzy ziemiami Zakonu a pryncypium miasta Elbląga.Przez pewien czas obszar ten nosił nazwę Pommerenkenhof a nieco później - od nazwiska właściciela Kamionka Małego Isindera - Isingers. Na niektórych mapach z XVII i XVIII w. teren Ceglanego Lasu nosił nazwę Ziegelheim (np. na wydanej w Amsterdamie mapie z 1640 r. znanego szwedzkiego kartografa Olao Ioannisa Gotho) lub Waldknecht. W 1880 roku teren Ziegelwald miał łącznie 251,44 ha (w tym 192,77 ha lasu) i był administrowany przez Friedricha Hartmanna - administratora Jagodna Wielkiego (Groß Wogenap).
Walderholungsstätte Ziegelwald w latach 1912-1920 r. Fot. Willibald Zehr.
Miasto Elbląg posiadało w Ziegelwald 13 włók i 3 morgi chełmińskie oraz cegielnię miejską Ziegelscheune ("ceglana szopa"). Ziemie Ceglanego Lasu należały do najgorszych na całej Wysoczyźnie Elbląskiej, poprzecinane licznymi wąwozami, były prawie nieprzydatne do upraw rolniczych. Kl. Steinort (Kamionek Mały) miał tutaj 5 włók (bezpłatne do 1790 r.) a Gr. Steinort (Kamionek Wielki) 7 ½ włóki lasu, które służyły jako pastwiska. W XIX wieku zamknięto cegielnię, ale przetrwała nazwa tego obszaru ("Ziegelwald"), kolebki miejscowego cegielnictwa. Przez ponad 300 lat w okolicznym lesie prowadzono wyrąb dla potrzeb cegielni miejskiej i teren ten został w znacznym stopniu wyeksploatowany i zdegradowany. Dodatkowo Elbląg, aby pomóc sobie w trudnej sytuacji finansowej, na początku 1830 roku zezwolił na wycięcie lasu Ziegelwald - za drewno uzyskano 16 665 talarów. Z biegiem lat księżycowy pejzaż dawnych wielkich i pustych wyrobisk zaczął się stopniowo zmieniać. Rekultywacją tego terenu zajęło się leśnictwo Ziegelwald należące do okręgu leśnego Rakau (Rakowo). Przez długie lata uzupełniono drzewostany i poszerzono zasięg lasu. Towarzystwo prowadzone przez Carla Pudora wyznaczyło tutaj szlaki turystyczne. W końcu XIX wieku Ziegelwald liczył 251 ha, z czego 27 ha stanowiły grunty orne, 4 ha to łąki oraz 208 ha lasu.
(Źródło:F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, op.cit.,s.589.)
Walderholungsheim Ziegelwald w 1940 r.
Walderholungsheim Ziegelwald w latach 1930-1940.
Skan "wierzchniej" strony pocztówki ze zbiorów czytelnika Andrzeja.
Były Dom Pomocy Społecznej w Rangórach, 2017 r.
W 1912 roku, w miejscu zwanym dziś Rangóry, wzniesiono wśród drzew ze środków miasta Elbląga (za kwotę 15 305 marek) mały budynek sanatoryjny, który otrzymał miano Walderholungsstätte Ziegelwald (Miejsce Wypoczynku Leśnego w Cegielnianym Lesie). W dniu 6 lipca 1912 roku dokonano jego uroczystego otwarcia. Początkowo było to sanatorium dla kobiet cierpiących na gruźlicę *[2]. Nieco później przyjeżdżały tutaj na wypoczynek pracownice dużych elbląskich zakładów (Schichau, Loeser & Wolff, Komnick). Po 1920 roku Rada Miejska Elbląga organizowała tutaj turnusy kolonijno-sanatoryjne dla dzieci (Kindererholungsheim) - głównie po przebytych chorobach oraz z biednych rodzin. Ośrodek działał tylko w okresie letnim.
Historyczne schody.
Po drugiej wojnie światowej na kilka lat wrócili do Ceglanego Lasu chorzy na gruźlicę *[3]. Następnie budynek należał do Lasów Państwowych, gdzie mieścił się ośrodek kolonijny o nazwie "Bajka" dla dzieci pracowników LP z całego kraju *[4]. Na początku lat 70. budynek przeszedł pod zarząd PZPR. W latach 1981-2021 mieścił się tutaj Dom Pomocy Społecznej dla kobiet. W okresie międzywojennym oraz po 1945 roku budynek został znacznie rozbudowany.
Na obszarze Ziegelwald znajdowały się nieistniejące już dziś osady: Klein Steinort (Kamionek Mały), Klein Wogenap (Jagodno Małe), Groß Wogenap (Jagodno Wielkie) i Koggenhöfen (Zawiszyn) [zob. tematy poniżej]. Trzy ostatnie istniały jeszcze kilka lat po 1945 roku.
*[1]Według G .Gerulisa - po raz pierwszy w dokumentach pisanych ok. 1386 roku występuje nazwa Wogenapp, potem w formach: Wugenap (1402) lub Vugenap.
*[2]Źródło: Bericht über die Tätigkeit der Auskunft- und Fürsorgestelle für Lungenkranke E.. in Elbing und der Walderholungsstätte Ziegelwald, Elbląg 1917.
*[3]Informacje zasłyszane, nie poparte materiałem źródłowym.
*[4]Informacje zasłyszane, nie poparte materiałem źródłowym.
ejon Ceglanego Lasu lub też Cegielnianego Lasu (Ziegelwald), dziś częściej zwany Rangóry. Urzędowa nazwa "Gliniczki" z 1958 roku jakoś się nie przyjęła. Leży on na południe od Kamionka Wielkiego, oraz pomiędzy dwoma dzielnicami Elbląga - na północ od Rubna i na zachód od Próchnika.
Źródło:
D. Barton, Przewodnik krajoznawczy " z myszką" po Wysoczyźnie Elbląskiej, Elbląg 1997, s.56-59.
Elbląg i okolice na starych pocztówkach, pod red. Z. Zajchowskiego, Wydawnictwo Uran, Elbląg 2012, s.325.
F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom 14, Warszawa 1895, s.589.
P. Ellerholz, H. Lodemann, Handbuch des Grundbesitzes im Deutchen Reiche, Berlin 1880, s.172-173.
ieistniejąca już dziś wieś czynszowa Klein Steinort (Kamionek Mały), mimo nazwy była niegdyś większa i bardziej znacząca od wsi Gross Steinort (Kamionek Wielki). Przez ponad trzy stulecia istniała w Kamionku Małym wielka cegielnia miejska zwana Ziegelscheune ("ceglana szopa") wzniesiona tu w celu odbudowy Elbląga i okolicy po zniszczeniach wojny trzynastoletniej. 
ie wiadomo dokładnie, kiedy wieś została założona. Wymieniona jest po raz pierwszy 22 lutego 1347 roku w dokumencie krzyżackim dotyczącym młyna w Reimannsfelde (Nadbrzeże - Połoniny), który otrzymał wyłączność obsługiwania pięciu osad Rehberg (Pagórki), Dörbeck (Próchnik), Lenzen (Łęcze), Klein-Steinort (Kamionek Mały) i Gross Steinort (Kamionek Wielki). Dokument ten zaginął podczas wojny trzynastoletniej. Kamionek Mały posiadał 12 włók ziemi, od których płacono 6 marek czynszu rocznie. W czasach krzyżackich znajdował się w Klein Steinort dwór na Rabensberg ("Krucza" lub "Gawronia Góra"?), który został zniszczony podczas wojny trzynastoletniej. W czasach polskich (po 1466) Kamionek Mały razem z całym Ziegelwald (Ceglany Las) przeszedł w ręce starostwa w Elblągu. Z datą 1509 roku wieś została odnotowana w archiwum miejskim w związku z istniejącą w pobliżu i należącą do Elbląga cegielnią. W 1562 roku w miejscu dawnej wsi czynszowej Kamionek Mały znajdował się majątek ziemski Pommerenkenhof, który był wówczas w posiadaniu Andreasa Öhma. Do majątku należało dalej 12 włók ziemi, za które płacił on 14 marek czynszu rocznie. Nie wiadomo jak długo Pommerenkenhof był w posiadaniu wspomnianego Öhma. W każdym razie ziemia należąca do majątku, jak zresztą w całym Ziegelwald, nie nadawała się do celów rolniczych, ponieważ była poprzecinana licznymi wąwozami. Mówiono też, że była to najgorsza ziemia na Wysoczyźnie Elbląskiej. Później miało Pommerenkenhof jeszcze wielu posiadaczy, jak choćby niejakiego Isindera, od którego nazwiska obszar dzisiejszego Ceglanego Lasu, przez pewien czas nosił nazwę Isingers (Isinder w języku dolnoniemieckim, Plattdeutsch).W XVII wieku właścicielem pobliskiego majątku mieszczańskiego Klein Wogenap i dzierżawcą Pommerenkenhof był Fryderyk Fuchs. Jagodno Małe dzierżawiło 5 włók Ceglanego Lasu, Kamionek Wielki 7 i ½ włóki. Mieszkańcy obu tych wsi użytkowali drzewo z lasu i wypasali w nim bydło za darmo, aż do 1649 roku, kiedy odbyła się rewizja ziemi i ustanowiono czynsz. W 1715 roku wynosił on 21 florenów. Chłopi i zagrodnicy z Kamionka Wielkiego płacili czynsz do 1836 roku, Jagodno Małe korzystało z lasu do 1790 roku, kiedy odstąpiono to prawo Elblągowi.
O cegielni miejskiej mówiło się, że dzięki niej drewniany Elbląg zmienił się w murowany. Na potrzeby cegielni pracowali mieszkańcy większości wsi kmiecych i majątków mieszczańskich położonych na Wysoczyźnie Elbląskiej, zarówno wolni chłopi (gburzy), jak i zagrodnicy czy komornicy, w ramach szarwarków. W zależności od stanu oraz miejscowości przypisywani byli do konkretnych, corocznie - ponieważ produkcja odbywała się sezonowo - powtarzanych czynności. Jedni ścinali drzewa, inni je przewozili, inni też wydobywali glinę, następni ją mieszali, formowali itd. Ostatnią fazą procesu, czyli wypalaniem, zajmowali się wyselekcjonowani i nieźle opłacani fachowcy.
Wprawdzie nazwa Klein-Steinort czyli Kamionek Mały nie występuje na terenie Ceglanego Lasu od kilku stuleci (od 1649), to jednak znajdziemy Pommerenkenhof (Gebiet des Ziegelwaldes - obszar Lasu Ceglanego) jako stare osiedle; w spisie Deutsche Ortsbezeichnung z 1.09.1939 roku, z adnotacją, że jest to nowa osada na miejscu wsi Kamionek Mały, oraz w "Messtischblatt" - niemieckie mapy topograficzne - pod numerem arkusza 17082.
Źródło:
E.G. Kerstan, Die Geschichte des Landkreises Elbing, Elbląg 1925, s. 337-339.
D. Barton, Przewodnik krajoznawczy " z myszką" po Wysoczyźnie Elbląskiej, Elbląg 1997, s.44-61.
www.bildarchiv-ostpreussen.de [dostęp: 18.01.2012]
średniowieczu pomiędzy Zawiszynem (Koggenhöfen) i Jagodnem (Wogenap, Wogenapp, Wogenab, Wugenab) przebiegała granica między posiadłościami ziemskimi Elbląga i ziemiami zakonu krzyżackiego. Wogenap (wówczas Vugenap lub Vogynap) nie była jeszcze nazwą osady, lecz obszaru. W 1295 roku pola w tym rejonie wydzierżawili Gerhard z Dulma i Hartwig z Humula (Hommel), za które płacili czynsz 3 i ¾ marki rocznie. Nieco później (od 1299) wzięli też w dziesięcioletnią dzierżawę łąki w okolicy Zawiszyna i Rubna Wielkiego (Gr. Röbern), za które płacili czynsz 3 marki rocznie. Dzierżawione pola, lasy i łąki należały do posiadłości ziemskich Elbląga. Rejestry czynszowe Starego Miasta Elbląga z lat 1297-1338 jako płatników czynszu z tego rejonu, oprócz wspomnianego Gerharda i Hartwiga, wymieniają jeszcze: Bernharda (Bernhardus) von Wogenap (1297/98), Bertrama (Bertramius) von Wogenap (1308/10), Wezzela Longusa, Walterusa (Wolterus) von Hugenap *[1] (1325, 1334-1338) oraz Johana von Wogenap (1338).
Najstarszy znany dokument dotyczący majątku w Jagodnie pochodzi z dnia 27 października 1332 roku. Jest w nim mowa o właścicielu 13 włók w Wogenapp, Heinrichu (Henryk) von Horden, który syna Petera (Piotr) wyznaczył na swojego jedynego spadkobiercę. Po śmierci Petera von Hordena wybuchł spór pomiędzy jego spadkobiercami, który załagodził wielki mistrz (w latach 1331–1335) Luther z Brunszwiku (von Braunschweig). Postanowił on, iż Lupert von Braunsberg (z Braniewa) otrzyma połowę majątku (6,5 włóki), a drugą połowę brat i siostry Piotra von Hordena. Nadanie to było na prawie chełmińskim (Kulmer Recht), gdzie jedna służba zbrojna przypadała na 20-40 włók ziemi, mimo to właściciele zobowiązani byli wystawić do dyspozycji Zakonu jeźdźca lekkozbrojnego i łożyć na jego utrzymanie *[2]. Ponadto, na każde wezwanie mieli być gotowi do pracy przy naprawie i budowie zamku. Od tego czasu Jagodno było podzielone na dwie części - Gross Wogenap (Jagodno Wielkie) i Klein Wogenap (Jagodno Małe).
W pierwszej połowie XIV wieku żyło dwóch mężczyzn, którzy nosili przydomek Wogenap, rajca elbląski Walter Wogenap i Henryk Wogenap, który był w latach 1329 - 1334 biskupem warmińskim. Nie wiadomo jednak, czy obaj mieli związek z Jagodnem, czy też nie.
W 1371 roku posiadłość była w rękach Lubeki von Horden i Cuneki von Wogenap. Niejaki Berthold był właścicielem zbudowanego tutaj młyna i karczmy. Jeszcze w tym samym roku obie części majątku kupili Heinrich Wichers i Heinrich Moller. W 1383 roku posiadaczem całości majątku, łącznie z młynem i karczmą, był Werner von Horden, który młyn oddał w dzierżawę Hansowi Möllerowi, a kawałek ziemi nad brzegiem Zalewu Wiślanego Marquardowi i Krystanowi von Waldenberg. Według księgi czynszowej komturstwa elbląskiego obszaru (Gebiete) Elbląg z 1437 r. czynsz za ziemię nad zalewem wynosił 1 markę rocznie. Czynsz za młyn w Jagodnie wynosił 3 marki, 3 wiadrunki, 6 fenigów i funt wosku.
W dniu 8 października 1386 roku wielki mistrz (w latach 1382-1390) Konrad Zöllner von Rotenstein potwierdził prawa i obowiązki majątku Wogenap zawarte w dokumencie wystawionym w 1332 roku.
W czasie wojny trzynastoletniej (1454–1466) majątek został spustoszony i wyludniony. Później teren Wogenap dostał się w posiadanie starostwa w Elblągu, a 28 stycznia 1544 roku król Polski (w latach 1507-1548) Zygmunt I Stary potwierdził wcześniejsze prawa i obowiązki majątku. W październiku 1566 roku król (w latach 1548-1572) Zygmunt II August podarował Jagodno Małe burmistrzowi Elbląga i burgrabiemu królewskiemu Michałowi Friedwaldowi (*25.08.1525, † 18.09.1597). Według E.G. Kerstana była to darowizna królewska, wg innych źródeł Friedwald miał kupić majątek w 1563 roku. Po nim właścicielem majątku był Feliks Fiedler. W 1599 roku król Zygmunt III Waza wystawił dokument dla Jagodna Małego z prawem wolnego od podatku warzenia tutaj piwa i pozwolenie na korzystanie z młyna. (C.E. Rhode, op. cit., s.47.)
Późniejszymi posiadaczami majątku byli: Augustin, Schönseh, Friedrich Fuchs, Jungschultz von Röbern i Michael Meienreis. Miasto Elbląg przejęło później majątek i wydzierżawiało go.
Około 1700 roku dzierżawczynią Jagodna Małego była pani Becker. Majątek wówczas posiadał 7 i 1/2 włóki i składał się z lasu, pól uprawnych i łąk na tzw. Kampe. Zboże można było siać na około 3 włókach. Do Jagodna Małego należała też przystań nadzalewowa z "Zalewową Karczmą" (Haffkrug) oraz chatami rybaków, za 20 talarów czynszu rocznie. Ryby można było łowić tylko małą siecią na wyłączne potrzeby dworu. Była jeszcze chata zagrodnika, która przynosiła 45 guldenów czynszu rocznie. W majątku było wówczas 40 sztuk bydła i 18 koni. Budynki mieszkalne i gospodarcze były w dobrym stanie. Były też dwa ogrody, dwa piękne stawy i zaniedbany las, w którym latem wypasano bydło.
Pani Masticius chciała kupić w owym czasie majątek, zaoferowała 6000 - 7000 guldenów. Miasto zażądało 12 000 guldenów. Ostatecznie Rada Elbląga sprzedała Jagodno Małe w dniu 27 sierpnia 1701 roku Michałowi Hornowi (za 8500 guldenów) z prawem wolnej rybitwy w zatoce dla własnego stołu i wolnej paszy dla bydła na terytorium miejskim (C.E. Rhode, op. cit., s.88.). Przystań i pastwiska nad Zalewem Wiślanym zostały przy Jagodnie. Właściciel Jagodna Małego korzystał z 5 wolnych włók pastwisk w Ziegelwald. Taki stan trwał do 1790 roku, kiedy zrzeczono się tego prawa. Dziedzic Jagodna Małego był zobowiązany płacić na urząd sędziego 1 guldena oraz 17 i 1/2 grosza, 2 marki na kościół św. Mikołaja w Elblągu, oraz 7 marek na Szpital Świętego Ducha. Do 1772 roku Jagodno Małe przechodziło na spadkobierców Michała Horna.
W końcu XVIII wieku doszło do parcelacji majątku na trzy części i wielu zaniedbań, w których zaprzepaszczono dotychczasowy dorobek kulturalny i gospodarczy. Upadła karczma, parki stopniowo zmieniły się w typowe ogrody warzywne i sady. W owym czasie właścicielem majątku był kupiec Schroeter. Po jego śmierci Jagodno Małe przejęli krewni wdowy po nim z d. Esken. W 1798 roku podzielono majątek na trzy części. Pierwszą część posiadał kupiec Hauff, drugą kupiec Esken, który zmarł w 1803 roku i zostawił swoją część żonie. Wartość tej części wyceniono na 1666 talarów. Trzecia część przypadła kupcowi Jacobowi Esken. Ten sprzedał swój udział włąścicielce drugiej części - wdowie Esken. W 1830 roku cały majątek Jagodno Małe (6 włók) kupił ekonomista Karl August Steincke (Steinke) za sumę 9 333 talarów. Po śmierci Steinckego w 1841 roku majątek odziedziczyła jego nieletnia córka. Jej opiekun kupiec Gottfried Schmidt sprzedał nieruchomość za 12 500 talarów lekarzowi Bernhardowi Kahlerowi (Kähler), który na krótko zjednoczył majątki Klein Wogenap (6 włók) i Gross Wogenap (6 włók i 21 mórg). Jednak już w 1856 roku Kähler sprzedał Jagodno Małe za 28 000 talarów Heinrichowi Geysmerowi (*1816, †1866). W 1862 roku kupił majątek baron Rudolf Schmidt von (Schmidtseck) Schmiedeseck (*1840,†1898). W Jagodnie urodzili się jego dwaj synowie: Hilmar (właśc. Ernst Elimar Louis Rudolf Hilmar Freiherr Schmidt von Schmidtseck,* 13.03.1863 Klein Wogenab, †26.o5. 1912 Königsberg), który od 1895 do 1912 r. był starostą powiatu Rastenburg (Kętrzyn) i mieszkał w Woplauken (Wopławki). oraz jego młodszy syn Walter (Walter Hilmar Freiherr Schmidt von Schmidtseck, *22 września1865 w Klein Wogenab,†28 stycznia 1945 w Perkau), który był pruskim generałem porucznikiem w czasie I wojny światowej. W 1880 roku majątek liczył łącznie 135,54 ha (w tym 25,50 ha łąk i 6,90 ha lasu) i był administrowany przez Georga Bertrama. Właścicielem majątku i cegielni był wówczas baron Hilmar Schmidt von Schmiedeseck.
Od 1891 roku właścicielem Jagodna Małego był kapitan Fritz von Foerster (Förster) z Królewca, który w 1896 roku ponownie połączył oba majątki. Dwa lata później Wogenap kupił kapitan Feliks hrabia von Rittenberg z Grudziądza, a w 1900 roku starosta Rüdiger Etzdorf (* 1852,†1935). Od 1919 roku Jagodno miało znowu kilku właścicieli.
W 1905 roku zamieszkiwało w Klein Wogenab 35 osób (wg gov.genealogy.net).
*[1]Zapis Hugenap należy uważać za tożsamy z Wogenap.
*[2]Obowiązek ten utrzymał się do końca czasów polskich (1772), chociaż był już zupełnie bezcelowy, a zatem ta powinność nie była wymagana.
Spis mieszkańców Klein Wogenap w latach [1763-] 1773-1918
(wg A. Wełniaka)
Heiss Johann Jacob;
Esken Anne Regine;
Hanss Johann;
Steincke August;
Steincke Johanna;
Kähler Bernhard;
Geysmer Heinrich;
Schmiedeseck Rudolf;
Foerster Fritz von;
Rittberg Felix von;
Etzdorf Rüdiger von
Źródło:
E.G. Kerstan, Die Geschichte des Landkreises Elbing, Elbląg 1925, s.410-414.
C.E. Rhode, Der Elbinger Kreis in topographischer, historischer und statistischer Hinsicht, Gdańsk 1871, s. 47, 88.
Arthur Semrau, Der Markt der Altstadt Elbing im 14. Jahrhundert. [w:] Mitteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn, Heft 30, Toruń 1922, s.3-4.
P. Ellerholz, H. Lodemann, Handbuch des Grundbesitzes im Deutchen Reiche, Berlin 1880, s.172-173.
(do 01.09.1939 roku Wogenab)
ajątek mieszczański Jagodno Wielkie (Gross Wogenap) położony był na północ od Zawiszyna (Koggenhöfen). Mimo przymiotnika "Wielkie", okazał się w istocie najmniejszą z trzech rezydencji rejonu Ceglanego Lasu (Ziegelwald).
W XVI wieku Gr. Wogenap należało do burmistrza Elbląga (1566 r.) Michała Brettschneidera (*ok. 1530, †1573), a później do Bernharda Schampe i jego syna Piotra. Początkowo majątek posiadał 6 ½ włóki ziemi. Później został nieznacznie powiększony o teren nad Zalewem Wiślanym, a następnie podzielony na dwie części po 3 i ¾ włóki każda. Właścicielem pierwszej części był wpierw Gregor Meckelburg, później (1631) Andreas Hedeloff. Druga część należała do Johanna Laurina (był synem radnego Henryka Laurina,†1663), a po nim (1631) do burmistrza (1631) Johna Coye (*1583, †1647).
Około 1700 roku Jagodno Wielkie kupił Gottfried Leichert, który zmarł w 1732 i został pochowany w Próchniku (Dörbeck). Majątek odziedziczyła żona Leicherta, która zwróciła się do intendenta pruskiego (w latach 1722-1752) Jacoba Heinricha Pöhlinga o pośrednictwo w jego sprzedaży.
Od wdowy Leichert Jagodno Wielkie kupił - za bardzo niską cenę - właściciel pobliskiego Krasnego Lasu (Neu-Schönwalde) pułkownik Fryderyk Wilhelm von Wangenheim. Ów zmarł jesienią 1743 roku i został pochowany w kościele próchnickim, gdzie na ścianie północnej prezbiterium rodzina ufundowała wspaniałe epitafium - pozostałych Wangenheimów grzebano na cmentarzu rodowym w Jagodnie. Po śmierci von Wangenheima zaczęto obsadzać drzewami drogę prowadzącą z Jagodna Wielkiego do Próchnika i z czasem powstała wspaniała aleja. Majątkiem zarządzała wdowa po Wangenheimie. W 1837 roku na wschód od majątku powstała kuźnia żelaza (Eisenhammer). Założono ją w miejscu nad jarem Dąbrówki, gdzie wcześniej znajdował się średniowieczny młyn. Obszar ten nazywano Grenzeiche ("Graniczne Dęby"). Obecnie cała ta struktura osadnicza zatarła się w terenie; najłatwiej można jeszcze odnaleźć w zaroślach ślady cmentarzyka rodowego Wangenheimów.
Pod koniec XVIII wieku Jagodno Wielkie przeszło w posiadanie kupca Samuela Gottlieba Brauna. W tym czasie majątek posiadał ponad 8 włók ziemi. Braun w 1800 roku sprzedał majątek kupcowi Jacobowi Mniochowi za kwotę 8000 talarów. W 1820 roku majątek otrzymała w spadku córka Mniocha, wdowa Maria Dorota Rudel. Kolejnym (od ok. 1828 r.) włąścicielem majątku (za 9000 talarów) był kupiec elbląski Samuel Gottlieb Baum. W 1837 roku majątek przejęli jego spadkobiercy - żona Charlotte z d. Cabrit i dzieci (synowie Georg i Wilhelm). Jeszcze w tym samym roku wdowa sprzedała (za 3500 talarów) kuźnię żelaza i 6 mórg ziemi kupcowi Gottfriedowi Dehringowi. Dwa lata później Baumowie sprzedali staroście Fryderykowi Wilhelmowi Bielefeldtowi (za sumę 11800 talarów) pozostałą ziemię, dom mieszkalny i kilka różnych przybudówek. Następnie w posiadanie majątku wszedł lekarz Bernhard Kahler (Kähler), który na krótko zjednoczył majątki Klein Wogenap i Gross Wogenap. Wcześniej (w 1837) kupił on od Dehringa kuźnię żelaza. Razem z Jagodnem Wielkim kupił też Kähler kawałek ziemi w Nowakowie (Terranova). W 1860 roku właścicielem majątku (za 33000 talarów) został Franz von Saucken (*1828, †1881). W 1880 roku majątek liczył łącznie 135,81 ha (w tym 25,53 ha łąk i 6,89 ha lasu) i był administrowany przez Friedricha Hartmanna - administratora Ziegelwald. W 1881 roku von Saucken zmarł zostawiając majątek żonie i dzieciom. Dziesięć lat później (1891) von Sauckenowie sprzedali nieruchomość kapitanowi Fritzowi Foersterowi, który w 1896 roku nabył Jagodno Małe i ponownie połączył oba majątki. Dwa lata później Wogenap kupił kapitan Feliks hrabia von Rittenberg z Grudziądza, a w 1900 roku starosta Rüdiger Etzdorf. Od 1919 roku Jagodno było znowu podzielone i miało kilku właścicieli.
W 1925 roku cały obszar Wogenab (nazwa utrzymała się do 1939 roku) liczyło 290 ha i 115 mieszkańców.
Gospodarstwo ogrodnicze Clausa Dreyera. W tle wzniesienia Ziegelwald. Na pierwszym planie pole kapusty. Gospodarstwo posiadało sad liczący 800 drzewek owocowych i dwa stawy karpiowe. Na południowym stoku uprawiano brzoskwinie z Nadrenii.
Poniżej krótki opis osoby Alfreda Muntau, byłego mieszkańca Jagodna Wielkiego, skromnego rolnika, poety, myśliciela i filozofa. Przez niemal całe swoje życie Muntau prowadził eksperymentalną hodowlę egzotycznych kuraków, głównie Bankiwa *[1], które krzyżował z rodzimymi rasami. Dążył on do uzyskania rasy-krzyżówki, która mogłaby przetrwać bez względu na porę roku w naszych szerokościach geograficznych - uzyskaną krzyżówkę domowych i dzikich kur nazwał Ostpreußisches Buschhuhn.
*[1]Kur bankiwa (łac.Gallus Gallus) jest protoplastą kury domowej, która została udomowiona już 4000 lat p.n.e.
Ten ekscentrycznie wygladający pan to Alfred Muntau, jego gospodarstwo i kury...
Alfred Muntau (*20.12.1888, †06.01.1972) urodził się w Krośnie (Krossen) k.Pasłęka (Pr.-Holland) w zamożnej rodzinie młynarza Richarda F.W. Muntau'a i Marie Emilie z d. Tolkmitt. Oprócz ziemi uprawnej i młyna, państwo Muntau posiadali pensjonat - kawiarnię z dużym tarasem i parkiem oraz kawałek lasu. Do szkoły podstawowej i gimnazjum uczęszczał Alfred prawdopodobnie w Elblągu. Po przedwczesnej śmierci rodziców oraz siostry pozostał sam. W wieku 23 lat przejął interes po ojcu i został młynarzem. Miał teraz środki aby zrealizować swoją pasję, którą zaraził się w wieku 12 lat i założył hodowlę egzotycznych dzikich kur. Jednak wybuchła I wojna światowa, na którą został powołany w 1917 roku. Wkrótce Muntau dostał się do niewoli rosyjskiej i dopiero w 1920 roku wrócił do domu. Hodowlę musiał rozpoczynać od początku, ponieważ kury nie przetrwały ciężkiej zimy 1916/17 roku. Interes też nie szedł najlepiej, a kiedy w październiku 1923 roku Niemcy nawiedza hiperinflacja (29 720% miesięcznie), stracił niemal cały majątek. Za pieniądze, które mu zostały kupił w Gross Wogenap (Jagodno Wielkie) zaniedbane gospodarstwo *[1] (4,0105 ha). Jego inwentarz to: koń, krowa, kilka świń, ukochane kury oraz "słynne" w Elblągu psy, swoim wyglądem przypominające lisy.
Alfred Muntau był zaręczony z pewną pielęgniarką, ale nie spieszył się z ożenkiem, mieszkał sam zatrudniając jako gosposię panią Donner. Przy żniwach mógł liczyć na sąsiedzką pomoc. W 1939 roku został wcielony do Wehrmachtu. Gospodarstwem zajmowali się jego dwaj sąsiedzi Claus Dreyer i Juliusz Rohde. Po zakończeniu kampanii polskiej został zwolniony z wojska i powrócił do Jagodna, gdzie pędził spokojny żywot aż do przyjścia wojsk sowieckich w 1945 r.
Dom Alfreda został ograbiony i podpalony przez czerwonoarmistów, a on sam schronił się u przyjaciela Artura Wende w Baumgart (Ogrodniki). Jednak 13 kwietnia 1945 roku aresztowało go NKWD pod zarzutem szpiegostwa, ale po tygodniu został zwolniony. Podczas przesłuchania przez sowieckiego oficera - jak później wspominał - padło pytanie: Czy jest wierzący? na co Muntau zaprzeczył - to kłamstwo ocaliło mu życie i uniknął wywózki do łagru w głąb Związku Radzieckiego. Ocalił życie, ale został bez niczego, to czego nie spalono i nie zagrabiono, skonfiskowała nowa polska władza.
W 1947 roku Alfred Muntał zmuszony był wyjechać do Niemiec Zachodnich, gdzie tułał się od obozu do obozu, ze stacji na stację, Herford, Hamburg, Dannenberg... Jednak nie poddawał się ciągle szukając warunków na wznowienie hodowli swoich ukochanych kur. W 1970 roku wykryto u niego nieuleczalny nowotwór. Ze szpitala w Verden / Aller został wypisany w 1971 roku. W dniu 1 czerwca 1972 roku Alfred Muntau zmarł w wieku 84 lat, pochowano go na cmentarzu w Bad Meinberg.
(Wolne tłumaczenie z języka niemieckiego W.K.)
Informacje o Alfredzie Muntau oraz skany umieszczonych w artykule zdjęć pochodzą z www.hans-pfau-elbing.de [dostęp: 18.01.2012]
*[1] Alfred Muntau figuruje w wykazie gospodarstw rolnych przejętych po 1945 roku przez Państwowy Fundusz Ziemi w miejscowości Rubno Wielkie.
Spis mieszkańców Gross Wogenap w latach [1763-] 1773-1918
(wg A. Wełniaka)
Mnioch Jacob;
Mnioch Maria;
Baum Gottlieb u. Christine;
Bielefeldt Friedrich Wilhelm;
Saucken Franz von;
Saucken Bertha von;
Foerster Fritz von;
Etzdorf Rüdiger von;
Źródło:
E.G. Kerstan, Die Geschichte des Landkreises Elbing, Elbląg 1925, s.410-414.
D. Barton, Przewodnik krajoznawczy " z myszką" po Wysoczyźnie Elbląskiej, Elbląg 1997, s.61-62.
P. Ellerholz, H. Lodemann, Handbuch des Grundbesitzes im Deutchen Reiche, Berlin 1880, s.172-173.
wiki-de.genealogy.net/Elbing-a [dostęp: 18.01.2012]
Henryk Wogenap (*?, † 9.04. 1334) prawdopodobnie pochodził z Jagodna. Kanonik i prepozyt kapituły warmińskiej, biskup diecezji warmińskiej jako Henryk II. Sakrę biskupią otrzymał w Awinionie od biskupa Palestriny, kardynała Piotra Despresa 4 sierpnia 1329 roku. Zapisał się w dziejach diecezji jako sprawny administrator dóbr biskupich, aktywny także w pracy duszpasterskiej. Rozpoczął budowę murowanej katedry we Fromborku.
Ludwig August Kähler /Kaehler (*06 marca 1775 w Sommerfeld, †04 listopada 1855 w Jagodnie M.) był pastorem i profesorem teologii. W dniu 28 marca 1799 roku poślubił Sophie Erdmuthe z d. Seydel (*09 maja 1772 w Sorau, †30 maja 1852 w Jagodnie M.), z którą miał siedmioro dzieci. W 1919 roku przybył do Królewca gdzie pracował m.in. na Uniwersytecie. Kähler należał do znaczących pastorów i kaznodziejów, mniej wpływowy był jako profesor. Jednak oprócz swoich teologicznych i literackich pism i kazań opublikował kilka prac naukowych. W 1843 roku z powodu choroby musiał zrezygnować z pracy i przeniósł się do majątku swego syna Bernharda Augusta w Jagodnie. Tu przebywał 12 lat, aż do śmierci 4 listopada 1855 roku.
Bernhard August Kähler (*19 .07. 1808 w Kaniowie k. Gubina, †30.05. 1890 w Nowym Stawie ) w dniu 30 maja 1836 roku poślubił Ottilie Henriette z d. Pfaul (*30.05. 1818 w Braniewie, †08.05. 1844 w Jagodnie W.), z którą miał dziesięcioro dzieci. Pochodził z rodziny "doktorów" teologii i medycyny. Szkołę średnią i studia ukończył w Królewcu (05.10.1831). Tytuł doktora uzyskał zdając egzamin państwowy w dniu 7 maja 1832 roku w Berlinie. Pod koniec 1832 roku pracował jako lekarz praktykujący. W 1834 roku wykładał już jako profesor medycyny na Uniwersytecie w Królewcu. W 1840 roku został właścicielem Jagodna Wielkiego i Małego (wówczas Wogenab). w 1856 roku Kähler sprzedał Jagodno Małe Heinrichowi Geysmerowi. W 1861 roku został właścicielem Nieder Sasbach k. Drengfurt (Srokowo k. Królewca) i wrócił w 1866 roku do Królewca. W 1870 roku przeniósł się do Nowego Stawu (Neuteich) gdzie mieszkał przez 20 lat, do śmierci.
Ernst Bernhard August Kähler (*17 października 1842 w Jagodnie W., †29 listopada 1903 w Neuteich / Nowy Staw). Syn Bernharda Kählera i Ottilie z d. Pfaul. W dniu 14 lutego 1872 roku wziął ślub z Pauliną Wilhelminą z d. Krüger (*20 lipca 1847 w Brandenburgu, †5 maja 1901 w Szczecinie). Uczęszczał do gimnazjum w Elblągu. Studiował na Uniwersytetach w Halle i Królewcu oraz ukończył Seminarium Duchowne w Wittenberdze. 16 lipca 1871 roku dostał stanowisko proboszcza w Nowym Stawie. W 1882 roku został superintendentem oraz przewodniczącym Westpreußischen Provinzialsynode i Westpreußischen Gustav-Adolf-Vereins. Założył w Nowym Stawie ewangelicko- mennonicki sierociniec.
W 1862 r. kupił Jagodno Małe baron Rudolf Freiherr Schmidt von Schmiedeseck (Schmidtseck) (*1840,†1898). W 1880 r. właścicielem majątku i cegielni był jego syn (i Anny Gräfin von Eulenburg-Prassen) Hilmar (Ernst Elimar Louis)
von Schmiedeseck (*13.03.1863 w Jagodnie M., †26.05.1912 w Królewcu). W latach
1895-1912 był on starostą powiatu Rastenburg (Kętrzyn) i mieszkał w rodzinnym majątku Woplauken (Wopławki). Właścicielem Jagodna był do 1891 r. Z
żoną Katarzyną z d. von Westernhagen mieli dwoje dzieci, córkę i syna. W Jagodnie M. urodził się drugi syn Hilmara, Walther
Hilmar Schmidt von Schmiedeseck (*22.09.1865 w Jagodnie M., †13.11. 1943 w Parkoszewie / Perkau). Żonaty z Florą Mathildą Gräfin von Arnim (*22.11.1871 w Berlinie, †28.01.1945 w Wogau), z którą miał dwie córki Werę (*1899, †1992) i Felicję (*1904, †1991 ). Od 30 lipca 1916 r., pułkownik Szef Sztabu - Grupa Armijna - Eichhorn. Generałmajor od 18 października 1917 roku. Od 1902 roku właściciel majątku Perkau (Parkoszewo) z 560 ha ziemi. Przyrodnia siostra jego żony Helene von Arnim (*1879 ,†1951) była żoną hrabiego Lothara von Dohna-Schlobitten (*1881, †1939) z którym miała syna Lothara (*1908, †?) i Heinricha (*1907, †1940).Rüdiger von Etzdorf (*23.06.1852 w Neumarkt/Meklemburgia, †19.03.1935) uczęszczał do gimnazjum Landesschule Pforta w Naumburgu (Halle/Saale), następnie studiował prawo w Jenie oraz Halle. Etzdorf był członkiem królewskiej Geheimer Rat (Tajna Rada) oraz radcą w pruskim Ministerstwie Rolnictwa, Leśnictwa i domen. W latach 1898-1927 był on generalnym pełnomocnikiem cesarza Wilhelma II, a także administratorem jego kadyńskich dóbr. W latach 1888-1907 pełnił urząd landrata (starosty) powiatu elbląskiego. Był też przewodniczącym Komisji Powiatowej (Kreis Ausschuss). Był właścicielem majątku w Jagodnie i grodziska "Tolkemita" k. Tolkmicka. W dniu 2 czerwca 1899 roku Rüdiger Etzdorf został wyniesiony do stanu pruskiej szlachty i otrzymał przydomek "von" (jego brat Ulrich Etzdorf, pruski generał, otrzymał nobilitację dopiero 13 maja 1910 r.). Mimo wysokiej pozycji społecznej Rüdigera von Etzdorfa jest mało informacji o jego pochodzeniu. Różne źródła (np. http://de.wikipedia.org/wiki/Etzdorff) podają, że jest on potomkiem Heinricha von Etzdorfa (†1511), który posiadał zamek Nimritz w Turyngii. Według tych samych źródeł jego krewną (wnuczka brata Ulricha) była słynna niemiecka pilotka Marga Etzdorf (właśc. Margarete Wolff, Marga von Etzdorf od 1920 r.,*1.08.1907 w Berlinie, †28.05.1933 w Aleppo /Syria - popełniła samobójstwo). Źródła nie podają miejsca śmierci Rüdigera von Etzdorfa 19 marca 1935 roku - podobno miał on zginąć w katastrofie lotniczej gdzieś na Wysoczyźnie Elbląskiej. Syn Rüdigera, Hasso von Etzdorf (*02.03. 1900 Elbląg, †07.07. 1989 w Bruck/Górna Bawaria) nauki pobierał w Humanist Friedrich-Wilhelm-Gymnasium w Berlinie, a następnie studiował prawo, nauki polityczne oraz historię w Berlinie, Getyndze i Halle. Podczas I wojny światowej służył jako porucznik niemieckiej misji wojskowej na froncie turecko-arabskim. W 1925 roku zdał egzamin państwowy II stopnia z prawa i trafił do Królewca jako asesor sądowy. Od 1927 roku studiował w Akademii Prawa Międzynarodowego w Hadze, a w 1931 roku był sekretarzem w niemieckiej ambasadzie w Tokio. W październiku 1934 roku został osobistym sekretarzem Konstantina von Neurath. Od lutego 1937 roku był sekretarzem Ulricha von Hassell w niemieckiej ambasadzie w Rzymie, skąd powrócił do Niemiec w 1938 roku i pracował jako doradca w departamencie kadr Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Od pażdziernika 1939 do końca 1944 roku był przedstawicielem MSZ przy "Dowództwie Armii" - jako kapitan rezerwy był łącznikiem między sekretarzem stanu baronem Ernstem von Weizsäckerem i Szefem Sztabu Generalnego Armii, Franzem Halderem. Następnie do końca wojny był konsulem generalnym w Genui. Po upadku Niemiec hitlerowskich, za przynależność do NSDAP (od 1933), (od 1924) Stahlhelm (Stalowy Hełm - pełna nazwa: Bund der Frontsoldaten / Związek Żołnierzy Frontowych – organizacja paramilitarna skupiająca weteranów I wojny światowej, w roku 1934 przemianowana na Nationalsozialistischer Deutscher Frontkämpferbund / Narodowosocjalistyczny Związek Bojowników Frontowych, zintegrowana z SA, a następnie rozwiązana) i (od 1938) do SA, von Etzdorf został zmuszony do stawienia się w Norymberdze, jednak nie było wobec niego konkretnego zarzutu. W roku 1950 podjął pracę w dyplomacji Republiki Federalnej Niemiec. Na emeryturę odszedł w 1968 roku.
(Koggenhoefen do 01.09.1939 r.)
wojej nazwy nie wywodzi Koggenhöfen (Zawiszyn), jak można by przypuszczać, od kogi - średniowiecznego statku - lecz od właściciela nazwiskiem Kogge. Nazwisko to było bardzo popularne na Wysoczyźnie Elbląskiej (np. Stara karczma w Łęczu (Lenzen) w 1750 roku była w posiadaniu rodziny Kogge). Z 16 włók ziemi, jakie należały początkowo do Zawiszyna, posiadaczem 9 włók był Burchard Kogge, a pozostałych 7 włók Jan Kogge. Pierwszy płacił do kasy miejskiej Elbląga podatek roczny w wysokości 2 marki, 2 skoty i 18 denarów, natomiast drugi 1 markę, 3 skoty i 12 denarów.
Podatek z Zawiszyna wpłacano do kasy miejskiej, ponieważ już w czasach krzyżackich, jak i później polskich, należał on do terytorium ziemskiego miasta Elbląga (Außenkämmeramt) [zob. temat]. Dlatego też w 1577 roku niemal wszystkie zabudowania Zawiszyna zostały spalone podczas napadu gdańszczan na Elbląg.
W marcu 1713 roku, według mapy sporządzonej przez mierniczego Christiana Kretschmera, majątek Koggenhöfen był podzielony na trzy części.
Pierwsza część majątku, mająca łącznie 5 włók, miała kilku właścicieli; m.in. Piotra Preuß’a, Jana Wartmann’a. Stał na niej dom mieszkalny (wg E.G. Kerstana w 1925 dom Hofmann’a) i trzy budynki gospodarcze. Wszystkie te zabudowania ocalały w 1577 roku.
Właścicielem drugiej części był Piotr Janzen. Jego majątek obejmował 4 włóki i 16 mórg ziemi. Dom mieszkalny i budynki gospodarcze – pod jednym dachem – znajdowały się na północ od małego strumienia (wg E.G. Kerstana w 1925 roku w miejscu tym stał duży dom dla służby).
Natomiast trzecia część Zawiszyna należała do Michała Haase. Posiadał on 4 włóki ziemi. Jego dom mieszkalny i budynek gospodarczy znajdowały się na wschód od gospodarstwa Piotra Preuß’a i Jana Wartmann’a, mniej więcej w miejscu, gdzie później (1925) znajdował się dwór.
W Zawiszynie była jeszcze mała działka wolna od podatku, mająca około ¾ morgi, która w 1715 roku należała Jakuba Grunau`a. Był na niej samotny domek usytuowany na północ od małego strumienia, tuż przy drodze do Próchnika.
Na trzech dużych działkach gospodarzono wówczas wspólnie, stosując system uprawy zwany trójpolówką, co było charakterystyczne dla wsi Wysoczyzny Elbląskiej aż do lat 30. XIX w. Uprawa ta polegała na tym, że jedno pole było przeznaczone na letnie pastwisko, drugie na oziminy, trzecie leżało odłogiem. Zazwyczaj pola te posiadały swoje nazwy, np. "Pole Górne" (Oberfeld), "Pole Dolne" (Niederfeld) i "Pole Tylne" (Hinterfeld).
Mapa Kretschmera przedstawia też ówczesną granicę północną Zawiszyna z terenem Jagodna, którą ustalono w 1246 roku – rozdzielała wtedy teren Elbląga z terenem Zakonu.
W owym czasie posiadaczem sąsiedniego Jagodna Małego (Kl. Wogenap) był Michał Horn, który miał jeszcze nad Zalewem chatę rybacką. Właścicielem Jagodna Wielkiego (Gr. Wogenap) był wtedy Fiskal Leichert. Teren pobliskiego Schönwalde (Krasny Las) na południowym-wschodzie nazywany był wówczas „Polentzen”, od nazwiska polskiego kapitana von Polentz, właściciela Neu-Schönwalde (Nowy Krasny Las).
Od południa Zawiszyn graniczył z Scheerswüsten, późniejszym Gross Röbern (Rubno Wielkie), które było w posiadaniu Henryka Jacobsona.
W kierunku południowo-zachodnim od Zawiszyna prowadziła droga do Elbląga. Obok biegła jeszcze droga polna z Próchnika (Dörbeck) do Rubna Wielkiego, która w 1920 roku została przebudowana na drogę bitą. Na południu granicę Zawiszyna tworzył strumień Bohnkenbeek.
W owym czasie w Zawiszynie była karczma, a pod datą 1720 roku wymieniany jest karczmarz Gotfryd Werner.
Działka, która była w posiadaniu Preuß’a, Wartmann’a i innych, w 1750 roku stała się własnością pułkownika Sebastiana von Luck’a. Jego kuzyn major Sebastian Gottlieb von Luck (†1760) w zbliżonym czasie (po 1752 r.) był właścicielem ziemi m.in. w Nowakowie i Nadbrzeżu, który wszedł w jej posiadanie przez małżeństwo z wdową po intendencie pruskim i radcy dworu (Hofrat) Jacobie Heinrichu Pöhlingu (*1686, †1752). Po śmierci pułkownika von Luck’a, wdowa po nim kupiła pozostałe działki i była właścicielką całego Zawiszyna. W 1767 roku majątek przejął jej zięć, rosyjski pułkownik Karl Ludwik Fischer, ożeniony z córką Joanną Luizą Elżbietą. Następnie majątek stał się własnością wdowy po podpułkowniku Sebastianie von Lucke (*1690, † 1743) Fryderyki Zofii (*1712, †1788), z d. von Bernhardi. Ze związku małżeńskiego von Lucke, który zawarto 24 czerwca 1732 roku w Elblągu, nie było dzieci. Po śmierci właścicielki Zawiszyna w 1788 roku, jej spadkobiercami byli: major von Lucke - najpewniej krewny męża - oraz bracia Wilhelm Karol, Stanisław i Jan von Sascher. Spadkobiercy w dniu 1 maja 1790 roku zlecili kupcowi Michałowi Fromme sprzedaż majątku. Dopiero w 1791 roku Henryk Raschke kupił Zawiszyn, za kwotę 11 366 talarów. Nowy właściciel zbudował tutaj okazały dwór, a w 1810 roku kupił od Preuß’a małą działkę, która dotąd pozostawała poza majątkiem, za 333 talary. Raschke wydzierżawił też od miasta na 6 lat (1806 -1812 ) nowo osuszony teren wielkości 14 mórg nad Zalewem Wiślanym zw. Trappenwinkel, za czynsz 60 talarów rocznie. Po śmierci Raschke'go, jego synowie Jan Henryk i Karol Ernest sprzedali w 1826 roku majątek swojej siostrze Marii Zuzannie, wdowie po rajcy Grube. W 1828 roku wdowa Grube powiększyła majątek o 20 mórg i 24 ruty pruskie (1 morga = 300 rut kwadratowych), kupując za 600 talarów dzierżawiony wcześniej przez ojca Trappenwinkel.
W 1839 roku Zawiszyn kupił za 14 000 talarów Henryk Ludwik Grube. Jego pierwszą żoną była Matylda Żaneta z d. Dubois, a drugą (od 1845 r.) Zofia Augusta z d. Kachler. W 1884 roku jego syn Henryk Teodor stał się właścicielem Zawiszyna za kwotę 166 000 marek. Wdowa po nim sprzedała Zawiszyn w 1904 roku ziemianinowi Fritzowi Gertzenowi.
W dniu 21 września 1901 roku do Zawiszyna przyjechał cesarz Wilhelm II z małżonką Augustą Wiktorią, księciem Joachimem i księżniczką Wiktorią Luizą, gdzie obserwowali prace archeologiczne prowadzone przez Roberta Dorr’a przy odsłanianiu pola cmentarnego z okresu wczesnej epoki żelaza (odkryto tutaj urny z okresu halsztadzkiego). Na pamiątkę tego wydarzenia postawiono kamień, który jednak podczas prac przy budowie drogi z Rubna do Próchnika został usunięty. Według E.G. Kerstana pamiątkowy głaz został przesunięty w kierunku północnym, na południową krawędź jaru "Jagodowego Strumienia" i niewykluczone, że gdzieś tam leży nadal.
Majątek Zawiszyn liczył w 1925 roku 209 ha i 74 mieszkańców (wg E.G. Kerstana).
Zawiszyn zamieszkały był do połowy lat 50-tych XX wieku, później podzielił los Jagodna Małego i Wielkiego (obecne Jagodno jest tylko częścią Jagodna Małego, gdzie była niegdyś cegielnia Rüdigera von Etzdorfa), kiedy na okolicznym terenie utworzono poligon wojskowy. Dziś zostały tutaj resztki zabudowań, zdziczałe sady i ugory. Okolice dawnego Zawiszyna stanowią ostoję zwierzyny i miejsce gniazdowania rzadkich ptaków, m. in. derkaczy.
Spis mieszkańców Koggenhöfen w latach [1763-] 1773-1918
(wg A. Wełniaka)
Baschke Heinrich;
Grube Marie Susanne;
Grube Heinrich;
Gertzen Fritz
Źródło:
E.G. Kerstan, Die Geschichte des Landkreises Elbing, Elbląg 1925, s.245-247.
wiki-de.genealogy.net/Elbing-a [dostęp: 18.01.2012]