Wilkowo - Historia Wysoczyzny Elbląskiej

ieś Wilkowo (Wolfsdorfhöhe do 1908, Wolfsdorf Höhe do 1945) została założona w latach 1296-1299 z nadania komtura elbląskiego (mistrza krajowego Prus w latach 1299-1300) Ludwika von Schüpf (Schippe) dla lokatora Jana (Johannes) Schaefenorta (Scharfenort). Był on również sołtysem założonej w tym samym czasie Pomorskiej Wsi (Pomehrendorf), gdzie posiadał 5 wolnych włók sołtysich. W dniu 6 czerwca 1344 r. komtur elbląski (w latach 1342-1348) Aleksander von Kornre potwierdził w Pasłęku (Preußisch Holland) przywilej w Wilkowie dla Jana syna Jana Schaefenorta. Rozdzielono wówczas obie wsie, w Pomorskiej Wsi sołtysem został jego brat Tymmo. Wilkowo posiadało 33 włóki, z których 3 wolne należały do sołtysa. Za pozostałe 30 włók płacono podatek.

Kolejny dokument dotyczący wsi Wilkowo wystawiony został w dniu 19 lipca 1367 r. w Pasłęku przez komtura elbląskiego (w latach  1349-1372) Ortolfa von Trier i wymienia Hannusa von Serpin oraz niejakiego Jakoba Scholmisa. Hannus sprzedał, za uczciwą cenę, Jokobowi jedną włókę w Wilkowie.  

28 marca 1378 r. komtur elbląski (w latach 1372-1384 ) Ulrich Fricke w Zastawnie (Schönberg) wystawił dokument dotyczący nadmiarowej włóki (Übermassland) w Wilkowie. Podczas pomiaru gruntów okazało się, że wieś miała jedną włókę więcej niż zawarto to w przywilejach. Zakon sprzedał włókę mieszkańcom Wilkowa za 20 marek i ustanowił za nią podatek roczny, który wynosił 1/2 marki. Proboszcz Pomorskiej Wsi za ową włókę miał otrzymywać dziesięcinę, ale miała też być wolna od pańszczyzny i szarwarku. Jednym ze świadków tych postanowień był proboszcz Mateusz (Mattis) z Pomorskiej Wsi. Według księgi czynszowej komturstwa elbląskiego z 1406 r. Wilkowo należało do obszaru (Gebiete) w Młynarach (Mühlhausen).

W czasach polskich Wilkowo trafiło pod zarząd Landrichteramt Elbing (urząd sędziego ziemskiego).

W przepływającym obok Wilkowa potoku młyńskim elbląski rajca, poeta i historyk Fryderyk Zamehl (*1590, †1647) szukał w 1630 r. „kamieni szlachetnych” (Edelsteine). Ponieważ w tamtym czasie Elbląg był okupowany przez Szwedów (1626-1635), Zamehl kazał znalezione kamienie szlifować w Gdańsku. Nie wiadomo czy rozmyślnie, podarował te fałszywe kamienie, które były tylko ładnymi kamieniami z rzeki, szwedzkim dostojnikom: kanclerzowi Oxentierna „diament”, grafowi Brahe „szafir”, marszałkowi polnemu Wrangelowi „rubin” a innym wysokim osobistościom kolejne kamienie. Do każdego podarowanego kamienia dołączał Zamehl też swój wierszowany panegiryk. W 1635 r. ukazał się nawet zbiór jego tekstów pochwalnych. W tym samym roku na posiedzenie Rady Miasta Elbląga przyniósł zbiór swoich kamieni. Nie wiadomo jak odebrała to Rada, ale jeszcze w 1720 r. radca dworski Braun wyjaśniał, iż kamienie Zamehla do złudzenia przypominały kamienie orientalne. Rajca miejski Gotsch (†1795) oddał do wyszlifowania kilka kamieni z potoku młyńskiego, które po tym zabiegu miały wyglądać jak kamienie szlachetne.

Po I rozbiorze Polski (1772) wieś przeszła pod panowanie Królestwa Prus.

Szkoła w Wilkowie była jeszcze w czasach polskich.. W 1790 r. w Wilkowie wymieniony jest nauczyciel Döring. W 1791 r. przeszedł do Pomorskiej Wsi jako pomocnik organisty Perschona, którego później zastąpił. Jego następca w Wilkowie nazwiskiem Bernhard w 1793 r. udał się do Weklic (Wöklitz), a stamtąd do Jagodnika (Behrendshagen). Od 1795 r. w tutejszej szkole nauczał Jakub (Jakob) Gehrmann. Swój egzamin nauczycielski zdał w 1801 r. u superintendenta szkolnego Webera w Elblągu. W 1812 r. wyjechał do pracy jako organista w miejscowości Neuheide. Jego następcą został Michael Kolmsee z Pomorskiej Wsi. W 1819 r. przeszedł on do Pangritz Kolonie (od 1913 r. w granicach Elbląga, obecnie dzielnica Zawada). Jego następca Ferdinand Fischer, jeszcze w tym samym roku poszedł do Zalesia (Schönmoor). Nauka w tym czasie odbywała się na zmianę w domach tutejszych chłopów – tzw. wędrująca szkoła. Po przybyciu do Wilkowa nauczyciela Königa w 1820 r. zbudowano tutaj budynek szkolny. König zmarł w 1847 r. W 1862 r. budynek przeszedł gruntowny remont. W tym samym roku do szkoły w Wilkowie na 10 lat przypisano dzieci z majątku w Stagnitach (Stagnitten). W 1873 r. budynek szkolny przeszedł remont i rozbudowę. Kolejnego remontu dokonano w 1882 r. Gdy w dniu 2 lipca 1899 r. z Elbląga przez Pomorską Wieś do majątku w Kadynach jechał cesarz, przy drodze pozdrawiały go dzieci ze szkoły i mieszkańcy Wilkowa. W 1908 r. przez Wilkowo zbudowano drogę bitą, która prowadziła z Przezmarku (Pr. Mark) przez majątek Serwin do drogi w kierunku Młynar (Mühlhauser Strasse). W tym samym roku ze szkoły w Wilkowie wyłączono dzieci ze Stagnit, gdzie powstała własna szkoła.

W latach 1874 -1945 Wilkowo administracyjnie było częścią (Amtsbezirk Pomehrendorf) gminy wiejskiej w Pomorskiej Wsi. Do 1945 r. wieś należała do parafii protestanckiej w Pomorskiej Wsi. Obecnie Wilkowo należy do parafii katolickiej Niepokalanego Serca NMP w Pomorskiej Wsi.