



*[1]Nie mylić z rządem Ignacego Daszyńskiego utworzonym w Lublinie w nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku, który urzędował tamże do 12 listopada 1918 roku.
[...] Do tego czasu [19 maja 1945 r.-przyp. W.K.] wstęp do zakładów przemysłowych był bardzo utrudniony, ale teraz nie lepiej.
[...] W wyniku działań wojennych stosunkowo mało ucierpiała stocznia i fabryka maszyn Schichaua oraz fabryka lokomotyw Schichaua. Bardziej zniszczono fabrykę cygar Bayera, w ok. 70% oraz fabrykę samochodów Bussing, ale nie możemy nawet ocenić jak, bo nie wpuszczają.
[...] Wg naszych poufnych informacji mają być wywiezione do ZSRR, co załatwi nasze rolnictwo

[...] Zburzycie to, prezydencie ale wtedy, kiedy już Nowikowa nie będzie w Elblągu. Bo wieża ta i kościół to zabytki, których nie pozwolę zniszczyć. Nie pozwala mi na to sumienie architekta. Po moim wyjeździe zrobicie, co będziecie chcieli, ale to obciąży już wasze sumienie.
*[2]W dniu 8 czerwca 1945 roku do Elbląga przybyła tzw."Warszawska Grupa Operacyjna" zorganizowana przez Warszawski Komitet PPR. Przewodził jej Zenon Simon. (R. Sulima-Gillow, op. cit.,s.40.)
*[3]W wielkim pożarze miasta w 1777 roku spłonął kościół św. Mikołaja. Renesansową w formie wieżę o konstrukcji ceglano - stalowej zbudował dopiero w latach 1906-1907 znany budowniczy elbląski Otto Depmeyer.
Przemysł w Elblągu po działaniach wojennych oraz demontażu urządzeń | |||
Nazwa i rodzaj zakładu | Zniszczenia | Wywiezione | Suma |
Stocznia nr 16 ("Schichau Werke") | 10-20 | 70-80 | 100 |
Fabryka Parowozów i Wagonów | 10-20 | 80-90 | 100 |
Fabryka Maszyn F. Komnick | 60 | 40 | 100 |
Fabryka Cygar (Lesser & Wolf) | 70 | 30 | 100 |
Montownia autobusów Büssing NAG | 50-56 | 44-50 | 100 |
Fabryka części maszyn (Rosenovsky) | 0 | 100 | 100 |
Fabryka Serów (Tilsator) | 0 | 100 | 100 |
Zakłady Mleczarskie (Schroeter) | 0-20 | 80-100 | 100 |
Rzeźnia Miejska | 0-20 | 80-100 | 100 |
Elektrownia | 0-20 | 30-50 | 50 |
Zakłady Drzewne (Wittkowsky) | 90 | 0 | 90 |
Zakłady Samochodowe (DKW) | 50-70 | 30 | 100 |
Fabryka Wyrobów Blaszanych | 10 | 40 | 50 |
Browar ("Englisch Brunnen") | 10 | 30 | 40 |
Gazownia Miejska | 20 | 30 | 50 |
Fabryka Kafli | 20 | 30 | 50 |
Fabryka Farb i Lakierów (Jurelin) | 10 | 30 | 40 |
Warsztaty reperacji dźwigów okrętowych | 70 | 30 | 100 |
Dwie fabryki papy (Chillera oraz Busscher & Hoffmann) | 0 | 20 | 20 |
Warsztaty samochodowe | 0 | 80 | 80 |
Dwa tartaki | 0-20 | 70-90 | 100 |
Trzy zakłady stolarskie | 0 | 100 | 100 |
Dwa zakłady stolarskie | 50 | 50 | 100 |
Fabryka skrzyń | 0 | 100 | 100 |
Trzy fabryki mebli | 10-20 | 80-90 | 100 |
Firma budowlana | 60 | 40 | 100 |
Samochodowe warsztaty montażowe (Opel) | 0 | 100 | 100 |
Zestawienie szkód wojennych poniesionych przez przemysł w Elblągu w 1945 roku (Tabela wg źródła : M.Golon, Historia Elbląga, T.5, s.15-16) | |||
Lp. Nazwa zakładu, adres* | Stan urządzeń. | Wywiozła Armia | Liczba pracowników przed |
1. Zjednoczenie Stoczni Polskich, d. Schichau Werke | 15 | 75 | 8000 |
2. Fabryka Parowozów, d. Lokomotiv-Fabrik Schichau | 10 | 90 | 35000 |
3. Fabryka Maszyn Rolniczych i Odlewnia Żelaza, d. "Komnick" | 60 | 40 | 12000 |
4. Fabryka Cygar, d. Loeser-Wolf | 70 | 30 | 3000 |
5. Montownia Aut, d. Büssing-NAG | 50 | 50 | 1000 |
6. Fabryka Części Maszynowych, d. Rosenowsky | - | 100 | 300 |
7. Fabryka Serów, d. Tilsator, ul. Grunwaldzka | - | 100 | 150 |
8. Zakłady Mleczarskie, d. Schroeter | - | 100 | 200 |
9. Rzeźnia Miejska | 0 | 90 | 100 |
10. Zakłady Drzewne, d. Wittkowsky | 100 | 0 | 300 |
11. Warsztaty Samochodowe, d. DKW | 50 | 30 | 200 |
12. Elektrownia | 0 | 50 | 150 |
13. Browar-Słodownia English-Brunnen | 35 | - | 150 |
14. Fabryka Lin Konopnych i Stalowych | - | 100 | 100 |
15. Browar i Fabryka Wód Sztucznych "Ulrich" | 70 | - | 100 |
16. Fabryka Farb, d. Jurolin | 10 | 40 | 50 |
17. Fabryka Papy, d. Schiller | 0 | 20 | 60 |
18. Fabryka Papy, d. Rochow | 0 | 90 | 50 |
19. Fabryka Kafli | 20 | 40 | 40 |
20. Gazownia Miejska, ul. Grunwaldzka | 20 | - | 50 |
21. Fabryka Obuwia | b.d. | 90 | 50 |
22. Warsztaty Mechaniczne, Berliner 19 | - | 100 | b.d. |
23. Zakłady Stolarskie, ul. Grunwaldzka 61 | b.d. | zajęty przez AC | b.d. |
24. Zakłady Stolarskie, ul. Grunwaldzka 45 | - | 100 | b.d. |
25. Zakłady Stolarskie, ul. Grunwaldzka 27 | - | 100 | b.d. |
26. Zakłady Stolarskie, Gr. Zahler 2 | b.d. | 75 | b.d. |
27. Zakłady Stolarskie, Brauereistr.15 | - | 100 | b.d. |
28. Fabryka Mebli, ul. Grunwaldzka 299 | b.d. | 60 | b.d. |
29. Fabryka Wódek Haertel & Co | b.d. | 90 | b.d. |
30. Fabryka Wódek R. Stobbe | 10 | 90 | b.d. |
31. Tramwaje Miejskie | 50 | - | b.d. |
32. Tartak, d. Weingarten, Hindenburg | b.d. | 80 | b.d. |
33. Tartak, Schillingsbrücke | b.d. | 90 | b.d. |
34. Tartak, Berliner 73 | b.d. | 90 | b.d. |
35. Warsztaty Samochodowe, Berliner 72 | b.d. | 80 | b.d. |
36. Zakłady Stolarskie, Zahler 12 | - | 100 | b.d. |
37. Warsztaty montażowe samochodów, d. Opel | - | 100 | 100 |
38. Drukarnia | 100 | - | 50 |
39. Stolarnia mechaniczna, ul. Nowowiejska | 0 | 100 | b.d. |
40. Zakłady przemysłu drzewnego, d. Mähler, Berliner 50 | 100 | - | 200 |
41. Zakład Stolarski, ul. Nowowiejska 29 | 50 | 50 | b.d. |
42. Zakład Stelmarscki, Georgendamm 12 | 100 | - | b.d. |
43. Zakład Stolarski, ul. Fabryczna 1a | - | 100 | b,d. |
44. Zakład Przemysłu Drzewnego, Rosswiesa 8 | 100 | - | 60 |
45. Zakłady Ślusarskie, ul. Graba 25 | 100 | - | b.d. |
46. Stolarnia Mechaniczna, Marienburg 4 | 100 | - | b.d. |
47. Stolarnia Mechaniczna, Kreutz 13 | 100 | - | b.d. |
48. Fabryka Skrzyń, Hinendburga 35 | - | 100 | b.d. |
49. Zakłady Przemysłu Drzewnego, Berliner 75 | 100 | - | 50 |
50. Zakłady Reperacyjne Statków, Berliner 55 | 100 | - | b.d. |
51. Warsztaty samochodowe, Berliner | 100 | - | b.d. |
52. Warsztaty Reperacyjne Dźwigów Okrętowych, Berliner 75 | 70 | 30 | b.d. |
53. Zakłady Mechaniczne, Berliner 42 | 100 | - | b.d. |
54. Fabryka Metalowa, Berliner 43 | 100 | - | b.d. |
55. Przedsiębiorstwo Budowlane | 60 | 40+cement | b.d. |
56. Warsztaty samochodowe | 100 | - | b.d. |
57. Fabryka Wyrobów Metalowych | 100 | - | b.d. |
58. Fabryka Piecy | 100 | - | b.d. |
59. Fabryka Stolarska, Lange-Bahn 4 | 50 | 50 | 50 |
60. Wytwórnia Wirówek Mleczarskich | 100 | - | b.d. |
61. Warsztaty Samochodowe, ul. Zamkowa | 100 | - | b.d. |
62. Fabryka Worków Jutowych, ul. Zamkowa | 75 | - | b.d. |
63. Garaże Straży Ogniowej | 100 | - | b.d. |
64. Fabryka "Kroll", Lange-Bahn 6 | 100 | - | b.d. |
*- nazwy firm i ulic wg źródła. |
Ze wspomnień Tomasza Wojtasika kierownika ZPB w powiecie elbląskim:
- Fabryka Kamieni Młyńskich i Cegieł Piaskowych przy dzisiejszej ul.Grażyny. Ponieważ obiekt zajmowały wojska radzieckie, musiałem zrezygnować z lustracji.
- Stolarnia przy ul.Jaszczurczego, już uruchomiona przez władze miejskie, której dyrektorem był Wiktor Piątkowski. Tu również odstąpiłem od przeprowadzenia lustracji, o czym zawiadomiłem delegaturę w Gdańsku.
- Fabryka Papy przy ul.Żeromskiego, znajdująca się w bardzo dobrym stanie. Poza częściowym uszkodzeniem hali maszyn... posiada spore zapasy smoły, papieru w rolkach i węgla.
... Poza zapasami materiałów potrzebnych do produkcji, teren fabryki okazał się wielkim magazynem wszelkiego rodzaju sprzętu, maszyn i urządzeń ściągniętych z różnych pokrewnych zakładów... Działając w porozumieniu z Urzędem Likwidacyjnym, starostwem i Miejską Radą Narodową, wszystkie te maszyny i urządzenia udało się zabezpieczyć przed dalszym wywożeniem z Elbląga do Gdańska.
[...], zakończyłem pierwszy etap swojej pracy na terenie zupełnie mi nieznanym i prawie bezludnym, gdyż poza grupami ludności niemieckiej, głównie kobiet, starców i dzieci, nie było nikogo.
[...], rozpocząłem starania o przejęcie zakładów przemysłu ceramicznego pod zarząd Ministerstwa Przemysłu. Fabryka Papy była zajęta przez Zrzeszenie Przedsiębiorców Budowlanych w Gdańsku, cegielnia Suchacz 1 należała do spółdzielni w Nowym Kościele ( obecnie Pogrodzie), której prezesem był płk Nieczuja-Ostrowski. Spory jakie wynikły z przekazania tych dwóch zakładów pod mój zarząd, zostały definitywnie rostrzygnięte przez decyzję Ministerstwa Przemysłu z dnia 12 kwietnia 1945 roku... Załatwienie tej sprawy kosztowało sporo zabiegów i starań. Dużej pomocy i zrozumienia udzielili naczelnik Urzędu Likwidacyjnego Pawłowski i starosta Radomiński.
Źródło:
G. Baziur, Armia Czerwona na Pomorzu Gdańskim 1945–1947 , Warszawa 2003, s. 168-178.
T. Dubicki , Pierwszy rok wolności: przejmowanie i uruchamianie przemysłu na Pomorzu, Ziemi Gdańskiej, Warmii i Mazurach, Warszawa 1985, s.165-166; Grzegorz Baziur, op.cit., s.177.
M. Golon , Rozwój gospodarczy Elbląga po II wojnie światowej i jego polityczne uwarunkowania (1945-1999) , Rocznik Elbląski Numer specjalny, 2006 r., s.11-15.
T. Wojtasik, Ceramicy, [w:] Ryszard Tomczyk, ... ocalić od zapomnienia, Półwiecze Elbląga (1945-1995) w pamiętnikach, notatkach i materiałach wspomnieniowych ludzi Elbląga, Elbląg 1997, s. 139-141.
S. Wojtasiak, Stanisława Wójcickiego gorzki smak wolności, [w:] Ryszard Tomczyk, ... ocalić od zapomnienia, Półwiecze Elbląga (1945-1995) w pamiętnikach, notatkach i materiałach wspomnieniowych ludzi Elbląga, Elbląg 1997, s. 101-102.
A. Jachimowicz, Byłam nie tylko świadkiem, [w:] Ryszard Tomczyk, ... ocalić od zapomnienia, Półwiecze Elbląga (1945-1995) w pamiętnikach, notatkach i materiałach wspomnieniowych ludzi Elbląga, Elbląg 1997, s. 110.
R. Sulima-Gillow, Pamiętnik elbląski, [w:] Ryszard Tomczyk, ... ocalić od zapomnienia, Półwiecze Elbląga (1945-1995) w pamiętnikach, notatkach i materiałach wspomnieniowych ludzi Elbląga, Elbląg 1997, s. 40-41.
C. Merridale, Wojna Iwana. Armia Czerwona 1939-1945, Rebis Dom Wydawniczy 2007.
APE z/s w Malborku, SPE w Elblągu, Nr 25, poz. 585
APE z/s w Malborku, 1/ 296, s.8, 110/42, s. 1.
S. Gierszewski, Elbląg. Przeszłość i teraźniejszość, Gdańsk 1970, brak numeru strony.
B. Okoniewska, Z problematyki społecznej i gospodarczej Pomorza Środkowego w latach 1945-1950, [w:] Studia Bałtyckie, Historia, Koszalin 1996, t. 2, s. 187.