Pasłęk, dawniej zwany jako Patzlok czy Passaluc, to miejsce o bogatej i burzliwej historii, sięgającej zamierzchłych czasów. Z perspektywy współczesnego historyka, Pasłęk jawi się jako ośrodek o istotnym znaczeniu w dziejach państwa krzyżackiego i polskich Prusów. W artykule postaram się przybliżyć najwcześniejsze dzieje tego miasta, począwszy od okresu przed krzyżackiego, przez proces kolonizacji, aż po rozwój struktury administracyjnej i gospodarczej miasta.
Ziemia Passaluc i osadnictwo pruskie
Na początku XIII wieku ziemia Passaluc była częścią pruskiej Pomezanii. Ten niewielki obszar, położony wzdłuż rzeki Wąskiej, stanowił centrum osadnicze regionu, który skupiał się wokół grodu Patzlok, identyfikowanego dziś jako Pasłęk. Wczesne zapiski sugerują, że teren ten zamieszkiwali ludzie wywodzący się z kultur zachodniobałtyjskich. Pierwsza wzmianka o ziemi Pozolucensis provincia pochodzi już z 1231 roku i pojawia się w petycji polskich dominikanów do papieża Grzegorza IX. To właśnie ten dokument świadczy o szczególnym znaczeniu Pasłęka już w początkowym okresie średniowiecza.
W tym czasie Prusowie, mieszkańcy Pomezanii, posiadali rozwiniętą strukturę społeczną i militarną. Grody pełniły funkcję obronną, a jednocześnie były centrami lokalnej społeczności. Pasłęk był zatem zarówno punktem obronnym, jak i miejscem o znaczeniu religijnym i handlowym, umożliwiając kontakt z sąsiadującymi osadami i regionami.
Przejście pod panowanie krzyżackie
W połowie XIII wieku Krzyżacy rozpoczęli intensywną ekspansję na ziemie pruskie, co wiązało się z licznymi konfliktami. W kwietniu 1267 roku mistrz krajowy Prus, Ludwik von Baldersheim, nadał pruskiej ludności ziemie na terenie Pasłęka, co miało na celu stworzenie warunków do pokojowej współpracy między Zakonem a miejscową ludnością. Pomimo starań o pokojowe współistnienie, Krzyżacy nieustannie dążyli do umocnienia swojej pozycji. W 1297 roku mistrz Mainhard von Querfurt na terytorium osady Pazlok założył miasto na prawie chełmińskim, które nazwano Hollant (lub Holland, dziś znane jako Pasłęk). Akt lokacyjny wspomina, że nazwa miasta miała pochodzić od osadników przybyłych rzekomo z Holandii, choć nie ma na to jednoznacznych dowodów.
Rozwój miasta w średniowieczu
Założenie miasta na prawie chełmińskim wiązało się z ustaleniem licznych przywilejów dla jego mieszkańców. Miasto otrzymało 139 łanów ziemi (około 2335 ha), z czego część przeznaczono na pastwiska dla bydła, a z reszty pobierano regularny czynsz. W akcie nadania ziem Pasłękowi Zakon zabezpieczył sobie wpływy, zastrzegając prawo do opłat od domów kupieckich, bud kramarskich i warsztatów. Miasto miało także wolność połowów na jeziorze Druzno i rzece Wąskiej, co sprzyjało rozwojowi handlu rybnego.
Władze miejskie
Organami władzy w Pasłęku były:
- Rada miejska – z burmistrzem na czele, który pełnił funkcję wykonawczą, oraz 8 rajców.
- Ława miejska – sąd odpowiedzialny za rozstrzyganie lokalnych spraw, z sędzią i ławnikami.
- Zgromadzenie obywateli – które miało ograniczony udział w decyzjach administracyjnych.
Władzę sprawowano zgodnie z prawem chełmińskim, które określało zasady funkcjonowania sądów i podziału władzy. Krzyżacy zachowali jednak prawo do sądzenia niektórych spraw oraz narzucania podatków na część działalności miejskiej.
Znaczenie gospodarcze Pasłęka
W XIII i XIV wieku Pasłęk leżał na przecięciu ważnych szlaków handlowych, co przyczyniało się do jego dynamicznego rozwoju. Szlaki handlowe prowadziły przez Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i Prusy, łącząc Pasłęk z większymi miastami, takimi jak Elbląg, Dzierzgoń czy Braniewo. W mieście rozwijało się rzemiosło, a warsztaty tkackie cieszyły się dużą popularnością – Zakon zwolnił je nawet z opłat, co sprzyjało lokalnej produkcji.
Miasto miało również prawo do budowy cegielni, co z czasem stało się znaczącym elementem gospodarki Pasłęka. Lokalne cegły wykorzystywano do wznoszenia murów miejskich i budynków, co pozwalało na stopniowe rozbudowywanie miasta. W tym samym czasie rozwinął się handel bydłem i końmi – księgi rachunkowe zakonu krzyżackiego potwierdzają, że miasto stało się jednym z głównych ośrodków zaopatrzeniowych.
Znaczenie Pasłęka w dziejach regionu
Na tle dziejów średniowiecznej Europy Pasłęk jawi się jako przykład miasta, które, choć niewielkie, odegrało istotną rolę w rozwoju politycznym i gospodarczym Prus. Przejęcie miasta przez Krzyżaków wprowadziło nowe struktury administracyjne i gospodarcze, które pozwoliły na szybszy rozwój. Jednocześnie obecność Zakonu zapewniła miastu ochronę i przyczyniła się do budowy fortyfikacji, co uczyniło z Pasłęka ważny punkt obronny.
Dziś historia najwcześniejszych dziejów Pasłęka przypomina nam o znaczeniu tego miejsca na mapie dawnej Pomezanii i państwa krzyżackiego. Pasłęk pozostaje świadectwem wielowiekowego wysiłku mieszkańców i ich walki o rozwój oraz stabilność, będąc zarazem przykładem na to, jak w średniowiecznej Europie formowały się miasta będące centrami handlu, polityki i religii.
