Pagórki, malownicza wieś położona na terenie Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej, to miejsce pełne historycznych ciekawostek i przyrodniczych walorów. W otoczeniu lasów, wzniesień oraz niezwykłej przyrody, Pagórki od lat przyciągają badaczy, historyków oraz turystów pragnących odkryć tajemnice dawnych osad pruskich. Wieś, dawniej znana jako Rehberg, posiada długą i barwną historię, która sięga aż do czasów średniowiecza.
Początki wsi Pagórki i pruskie dziedzictwo
Wzmianki o Pagórkach, a właściwie o wsi Rehberg, pojawiają się w dokumentach już w XIV wieku. Obszar ten należał do pruskiego plemienia Pogezan i stanowił ważny punkt na granicy ziem pruskich. W 1255 roku Dietrich von Grüningen, mistrz krajowy Zakonu Krzyżackiego, przekazał 40 włók ziemi z tych terenów elbląskiemu Szpitalowi Świętego Ducha. Fundacja zakonu miała tu zapewnić opiekę nad mieszkańcami i wspierać rozwój osadnictwa.
Pagórki graniczyły od północy z Zalewem Wiślanym, a od południa z Pogezanią. Okolica obfitowała w malownicze wzgórza oraz lasy, co niewątpliwie wpłynęło na niemiecką nazwę wsi – „Rehberg”, czyli „Sarnia Góra”. To piękno krajobrazu i strategiczne położenie zachęciło Krzyżaków do rozwinięcia tutaj osady, którą później, już w czasach nowożytnych, przekształcono w majątek rycerski.
Własność szlachecka i rozwój wsi
W XV wieku Pagórki stały się własnością rycerza Jana Bażyńskiego, jednego z wybitnych rycerzy Rzeczypospolitej. Bażyński, jako właściciel ziem kadynskich, sprawował nadzór nad całym majątkiem, w którego skład wchodziły również Pagórki. Wówczas wieś, przekształcona na dobra rycerskie, czerpała zyski z gospodarstwa i leśnictwa. Po zakończeniu wojny trzynastoletniej (1454-1466) i włączeniu tych ziem do Prus Królewskich, majątek pozostał pod polskim panowaniem aż do rozbiorów.
Pod koniec XVIII wieku, już po przyłączeniu tych terenów do Prus, władze zaborcze otworzyły we wsi szkołę. Choć początki były skromne – nauczycielem został lokalny krawiec Fryderyk Kempowski, który ledwo umiał czytać i pisać – szkoła stanowiła ważny krok ku edukacji dzieci z wiejskich rodzin.
Związki Pagórek z Kadynami
Historia Pagórek od XVIII wieku ściśle wiązała się z losami pobliskich Kadyn. W 1814 roku posiadłość kadyńska, wraz z Pagórkami, przeszła na własność rodziny Birknerów, która otworzyła okolicę dla turystyki i organizowała punkty widokowe w okolicznych wzgórzach. Pagórki stały się miejscem odwiedzanym przez amatorów przyrody i pieszych wycieczek, a najpiękniejsze punkty widokowe zyskały wdzięczne nazwy, jak „Neu Hubertsburg” czy „Sokoli Kamień”.
Z upływem lat Pagórki kilkakrotnie przechodziły w ręce różnych dzierżawców, co nie wpływało negatywnie na przyciąganie turystów. W 1905 roku, za czasów Cesarza Wilhelma II, wieś zamieszkiwało 95 osób. Cesarz, który odwiedził Kadyny w 1899 roku, pozostawił po sobie w okolicy wiele pamiątek. Jedną z nich jest kamienny obelisk, zwany Kamieniem Cesarskim, który znajduje się nieopodal Pagórek i upamiętnia pierwszą wizytę Wilhelma II.
Zmiany po II wojnie światowej
Po 1945 roku, w wyniku zmian granic, Pagórki stały się częścią nowo utworzonego Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Kadynach, gdzie funkcjonowała również stadnina koni. Przez pewien czas wieś nosiła nazwę „Górki”, jednak 29 grudnia 1950 roku ostatecznie przyjęto obecną nazwę – Pagórki. W latach powojennych we wsi powstało kilka drewnianych domków w ramach pomocy finansowej dla mieszkańców, tzw. „domki fińskie”, które były charakterystyczne dla tamtych czasów.
W 1994 roku, wraz z reformą ustrojową, majątek Pagórki został sprywatyzowany, co wpłynęło na rozwój prywatnych inicjatyw gospodarczych i dalszą modernizację wsi.
Zabytki i turystyka w Pagórkach
Pagórki przyciągają turystów nie tylko pięknym krajobrazem, lecz także licznymi zabytkami, które przypominają o wielowiekowej historii tej miejscowości. Wśród najważniejszych atrakcji Pagórek znajdują się:
- Kamień Cesarski – obelisk, upamiętniający wizytę Cesarza Wilhelma II w Kadynach. Z inskrypcji wyrytej na kamieniu można dowiedzieć się o jego pierwszym przyjeździe do Kadyn 2 czerwca 1899 roku.
- Dom podcieniowy z początku XIX wieku – budynek o charakterystycznej architekturze, typowej dla okolic Wysoczyzny Elbląskiej.
- Wiatrak – niestety nieczynny, ale zachowany jako świadectwo dawnej infrastruktury wiejskiej.
- Rezerwat Buki Wysoczyzny Elbląskiej – znajdujący się w pobliżu wsi rezerwat przyrody, który oferuje piękne trasy spacerowe i wyjątkowe walory krajobrazowe.
Dzięki tym atrakcjom Pagórki stanowią doskonały punkt wypadowy dla miłośników pieszych wędrówek, a także dla osób zainteresowanych historią regionu.
Współczesne życie społeczności Pagórek
Dziś Pagórki są spokojną wsią zamieszkiwaną przez niewielką społeczność. Choć wieś liczy zaledwie kilkudziesięciu mieszkańców, działają tu różne inicjatywy społeczne, organizowane przez lokalne stowarzyszenia i sołectwo. W 2013 roku we wsi powstała świetlica wiejska, która stała się miejscem spotkań i organizacji imprez dla mieszkańców. Obiekt ten odgrywa istotną rolę w integracji społeczności, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży, które dzięki świetlicy mają możliwość uczestniczenia w zajęciach sportowych i kulturalnych.
Pagórki, choć niewielkie, odznaczają się wyjątkowym duchem i przywiązaniem do tradycji. Ich malownicze położenie i zabytki sprawiają, że są chętnie odwiedzane przez turystów oraz badaczy historii regionu.
