Pomysły związane z osuszeniem Zalewu Wiślanego oraz przekopem Mierzei Wiślanej sięgają daleko w przeszłość i były rozważane przez różne władze, od czasów pruskich, przez okres niemiecki, aż po współczesną Polskę. Te projekty budzą nadal wiele kontrowersji, zarówno z uwagi na potencjalne korzyści gospodarcze, jak i obawy ekologiczne oraz polityczne. Z perspektywy historycznej i dzisiejszej warto przyjrzeć się genezie tych pomysłów, ich ewolucji oraz wyzwaniom, jakie napotykają.
Historia pomysłów na osuszenie Zalewu Wiślanego
Niemieckie plany z XIX i XX wieku
Pierwszy znany projekt osuszenia Zalewu Wiślanego powstał już w 1874 roku, a jego autorem był Julius Albert Licht, ówczesny architekt miejski Gdańska. Śmiałe plany na ten czas zakładały utworzenie licznych polderów – osuszonych terenów, zabezpieczonych przez wały i rowy melioracyjne, które miały służyć pod uprawy rolnicze i nowe osadnictwo.
W 1932 roku temat powrócił za sprawą Rady Miasta Elbląga. Wówczas inżynierowie Herbert Dromtr i Otto Jauer opracowali szczegółowy projekt osuszenia niemal dwóch trzecich powierzchni Zalewu Wiślanego, co miało przynieść rozległe tereny uprawne. W planach przewidywano budowę dwóch kanałów: jednego od Elbląga przez poldery do Krynicy Morskiej, drugiego od Elbląga do Bałgi, po północnej stronie akwenu.
Projekt był korzystny ekonomicznie – miał przynieść miastu Elbląg milionowe wpływy oraz zatrudnienie dla tysięcy osadników, lecz ostatecznie nie doszedł do skutku z powodu wybuchu II wojny światowej.
Powojenne projekty polskie i sowieckie
Po zakończeniu wojny, część Zalewu Wiślanego znalazła się w granicach Polski, natomiast jego północny odcinek został włączony do ZSRR jako część Obwodu Kaliningradzkiego. Plan osuszenia zalewu oraz ewentualnego przekopu przez Mierzeję Wiślaną ponownie wrócił na agendę, lecz tym razem problemem stały się kwestie polityczne i techniczne.
W latach 40. i 50. XX wieku władze PRL, pod wpływem powodzi na Żuławach Wiślanych, rozważały możliwość przeprowadzenia prac hydrotechnicznych, które miałyby zabezpieczyć ten teren przed kolejnymi kataklizmami. Rozważano wówczas budowę tamy na granicy z Obwodem Kaliningradzkim, jednak brak zgody władz sowieckich uniemożliwił realizację planów.
Przekop Mierzei Wiślanej: powrót do pomysłu w XXI wieku
Geneza i realizacja współczesnego projektu
Pierwsze polskie decyzje w sprawie przekopu przez Mierzeję Wiślaną podjęto w 2006 roku, kiedy rząd zdecydował o budowie kanału, który zapewniłby Polsce swobodny dostęp do Bałtyku z pominięciem rosyjskiej Cieśniny Pilawskiej. W 2016 roku zatwierdzono lokalizację przekopu, Nowy Świat, między Skowronkami a Przebrnami. Oto kluczowe założenia projektu:
- Kanał o długości 1,1 km i szerokości do 80 m,
- Głębokość 5 metrów, dostosowana do obsługi większych jednostek żeglugowych,
- Budowa mostów zwodzonych dla zapewnienia przepustowości drogowej.
Przekop został zaprojektowany w celu uniezależnienia polskiej żeglugi od kontroli Rosji oraz zwiększenia roli Elbląga jako portu handlowego. Jednak realizacja tego planu napotykała i nadal napotyka liczne głosy krytyki, związane zarówno z ekologią, jak i potencjalnym ryzykiem zmiany lokalnych stosunków wodnych.
Wyzwania ekologiczne i społeczne
Ekosystem Zalewu Wiślanego i potencjalne zagrożenia
Zalew Wiślany, będący płytką, lagunową zatoką Bałtyku, jest wyjątkowo wrażliwym ekosystemem. Wprowadzenie przekopu może prowadzić do:
- Zmian w zasoleniu zalewu, co mogłoby wpłynąć na florę i faunę,
- Zwiększenia erozji brzegowej, szczególnie wzdłuż Mierzei Wiślanej,
- Zaburzeń w lokalnych siedliskach ptaków, dla których zalew jest ważnym obszarem lęgowym i żerowiskowym.
Obawy te są szczególnie istotne dla międzynarodowych organizacji ekologicznych, które od lat monitorują stan środowiska naturalnego na obszarze Zalewu Wiślanego i jego otoczenia.
Potencjalne korzyści gospodarcze
Pomimo wyzwań ekologicznych, przekop przez Mierzeję Wiślaną ma także swoje argumenty gospodarcze. Realizacja tego projektu może:
- Umożliwić rozwój portu w Elblągu i zwiększyć jego konkurencyjność wobec Trójmiasta,
- Przyczynić się do wzrostu liczby turystów, szczególnie żeglarzy i turystów wodnych,
- Wzmocnić strategiczne znaczenie Polski w regionie, uniezależniając ruch żeglugowy od rosyjskiej cieśniny.
Wiele z tych argumentów jest popieranych przez lokalnych przedsiębiorców, którzy widzą w przekopie szansę na wzrost znaczenia ekonomicznego regionu.
Podsumowanie
Pomysły osuszenia Zalewu Wiślanego i przekopu przez Mierzeję Wiślaną były obecne w historii od wielu pokoleń i wciąż budzą dyskusje. Zarówno projekty z czasów niemieckich, jak i współczesne polskie inicjatywy wskazują na potencjał gospodarczy i strategiczny tych terenów, lecz wymagają szczególnej ostrożności z uwagi na unikalny ekosystem laguny oraz zmieniający się kontekst polityczny.
