Maksymilian (Max) Pollux Toeppen (Töppen) (*04.04.1822 r. w Królewcu,† 03.12. 1893 r. w Elblągu).
Historyk Pomorza i Elbląga pedagog i dyrektor gimnazjalny. Syn pruskiego urzędnika Friedricha Wilhelma Toeppena, sekretarza nadprezydenta prowincji pruskiej Teodora von Schöna i Henrietty z d. Schencke. Miał brata bliźniaka o imionach Anton Castor. Od 1830 roku uczęszczał do szkół w Królewcu. W 1839 rozpoczął studia uniwersyteckie również w Królewcu. Studiował nauki klasyczne, filozoficzne, języki starożytne i historię. Był słuchaczem czołowego historyka Prus Krzyżackich Johannesa Voigta. W 1843 ukończył studia doktoryzując się z języka łacińskiego.
W latach 1845 – 1848 pracował jako nauczyciel w Królewcu. W 1847 r. habilitował się z zakresu historii Prus i jako tzw. Docent prywatny rozpoczął wykłady na Uniwersytecie Królewieckim. Od 1848 r. uczył w gimnazjum elbląskim, a następnie w latach 1850-1854 w Poznaniu. Po 1854 r. powierzono mu funkcję dyrektora progimnazjum w Olsztynku (Hohenstein), które przekształcił w gimnazjum. W latach 1869 – 1881 był dyrektorem w Kwidzynie (Marienwerder), a od 1882 – 1893 r. w Elblągu. Oprócz pracy organizacyjno-dydaktycznej w szkolnictwie M. Toeppen zajmował się (w wolnych chwilach) historią Prus (Pomorza Wschodniego), która stała się głównym przedmiotem jego zainteresowań naukowych.
W 1854 r. ożenił się z Fanny z d. Specht, z którą miał czwórkę dzieci. Z natury był zamknięty, stronił od życia towarzyskiego oraz politycznej działalności, choć uważano go za umiarkowanego liberała.
Metodę jego pracy naukowej cechowało opieranie się na szerokiej podstawie źródłowej, także archiwalnej, a odrzucanie nie sprawdzonych danych kronikarskich. Sięgał do mało dotąd wykorzystywanych protokołów stanów Prus Krzyżackich. Jego - drukowany od 1844 r. za życia i częściowo pośmiertnie - dorobek objął dużą liczbę prac monograficznych, wydawnictw źródłowych, przyczynków i recenzji.
W swych pracach uwzględniał geografię historyczną, etnografię i obiekty zabytkowe. Zasługi Toeppena dla historiografii prusko–pomorskiej, w tym Elbląga są ogromne.
Z jego prac monograficznych najważniejsze są :Geschichte der preussischer Historiographie ("Historia pruskiej historiografii", Berlin 1853) oraz Historiach – comparative Geographie von Preussen ("Historyczno-porównawcza geografia Prus", Gotha 1858) z atlasem historycznym. Z prac edytorskich szczególnie znane są Scriptores Rerum Prussicarum ("Pisarze rzeczy pruskich", t.1-5, Lipsk 1861-1874) oraz Acten der Ständetage Prussens unter der Herrschaftdes Deutschen Ordens ("Akta zjazdów stanów Prus pod panowaniem zakonu niemieckiego, t.1-5, Lipsk 1874-1886"). Ta ostania stanowi wraz z obszernymi komentarzami fundament badań nad życiem stanowym Prus Krzyżackich.
M. Toeppen jest również autorem monografii Olsztynka i Kwidzyna, a wiele swych prac poświęcił przeszłości Elbląga. Najpierw opublikował Elbinger Antiquitäten ("Starożytności elbląskie", zeszyt 1-2, Gdańsk 1871-1872), stanowiące rodzaj encyklopedii dziejów średniowiecznych miasta. Znajdują się tu informacje o topografii miasta, zarządu finansowego, kościelnego, klasztorów, szpitali, wojskowości i prawie lubeckim. Do pracy złączony jest spis wójtów i rajców Starego Miasta z lat 1246 – 1454. Układowi przestrzennemu miasta, jego obywatelom, planom i widokom do 1887 r. poświęcona jest rozprawa Geschichte der räumlichen Ausbreitung der Stadt Elbing ("Historia rozwoju przestrzennego miasta Elbląga", drukowana w: Zeitschrift des Westpreuussischen Geschichtsvereins, Bd. 21, 1887). Praca Die Elbinger Geschichtsschreiber und Geschichtsforscher ("Elbląscy historycy i badacze przeszłości", Zeitschrift des Wespreussischer Geschichtsvereins, Bd. 32, 1893) zawiera przegląd 52 historiografów i kronikarzy elbląskich od początku XVI w. aż po 1869 rok, którzy zajmowali się przeszłością miasta, sporządzali odpisy kronik i dokumentów. M. Toeppen ogłosił drukiem czołowe dzieło historiograficzne XVII w. – historię wojny polsko – szwedzkiej lat 1626 – 1635 - pióra burmistrza elbląskiego Izraela Hoppego (Lipsk 1887). Powyższe dzieła M. Toeppena stanowią do dzisiaj fundament wszelkich badań nad przeszłością Elbląga czasów średniowiecznych i nowożytnych. Toeppen interesował się również etnografią Prus i ludnością mazurską. Z tej problematyki opublikował rozprawę Aberglauben aus Masuren (Gdańsk 1867). Mazurom poświęcił tez Toeppen studium – Geschichte Mazurens ("Historia Mazur", Gdańsk 1870). Zasługi Toeppena były docenione już za jego życia, chociaż katedry uniwersyteckiej mu nie zaoferowano. Został członkiem kilku towarzystw naukowych oraz honorowym obywatelem Elbląga. Zmarł w Elblągu 3 grudnia 1893 roku.
Źródło:
M. Biskup, Maksymilian Toeppen (1822-1893) historyk Pomorza i Elbląga pedagog i dyrektor gimnazjalny, [w:] Zasłużeni ludzie dawnego Elbląga. Szkice biograficzne pod redakcją Mariana Biskupa, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1987, s.202-206.
Elbląski Wortal Historyczny [dostęp:18.10.2012]
Artykuł na temat związków M. Toeppena z Elblągiem - "Elbląg a Maksymilian Toeppen" autorstwa Mariana Biskupa z XXI T. "Rocznika Elbląskiego" :
W historii Elbląga ważną rolę odegrał znany pruski historyk Maks Toeppen. Urodził się 4 kwietnia 1822 roku w Królewcu. Tam spędził lata młodości, tam ukończył szkołę średnią i uniwersytet, na którym wieku 25 lat ukończył pracę doktorską poświęconą średniowiecznej i współczesnej historiografii Prus. Został także prywatnym docentem. Wobec negatywnych dla Toeppena opinii na temat jego przyszłości na uniwersytecie królewieckim wyrażonych przez profesora Johannesa Voigta odrzucona została jego prośba o stałą pomoc finansową na prowadzenie badań nad przeszłością Prus w Królewcu. 24 marca 1848 roku Toeppen przeniósł się do Elbląga. Tu poznał Henryka Ferdynanda Neumanna, elbląskiego aptekarza, który zajmował się od lat przeszłością miasta. Był radnym, był archiwistą miejskim, porządkował miejskie archiwum. Neumann pomógł Toeppenowi rozpocząć pracę naukową. Znajomość ta trwała wiele lat także w czasie, kiedy Toeppen mieszkał i pracował w Poznaniu ( w latach 1850-1854), w Olsztynku (1854-1869) i w Kwidzynie (1869-1882). Toeppenowi wypożyczano kroniki Elbląga kiedy pracował w Poznaniu i w Olsztynku. Pracę Toeppena cechowała nowoczesność warsztatu naukowego dzięki dostępowi do archiwaliów i przekazów dawnej historiografii pruskiej. Kiedy pracował w Kwidzynie opublikował „Starożytności elbląskie”, jak twierdzi się, powstałe z wypisów ze źródeł średniowiecznego Elbląga i stanowiące początek twórczości Toeppena związanej z Elblągiem. W 1882 r. Toeppen został przeniesiony do Elbląga na stanowisko dyrektora gimnazjum. W tym okresie opracował trzytomowe dzieło Israel Hoppe des ersten schwedisch-polnischen Krieges In Preußen nebst Anhang. Najważniejszą rolę dla Elbląga odegrało studium Toeppena poświecone rozwojowi przestrzennemu miasta, które jest fundamentem badań nad układem przestrzennym miasta w jego dziejach. Wielkim osiągnięciem Toeppena stało się pięciotomowe wydawnictwo źródłowe Akta zjazdów stanów pruskich pod władza Zakonu Niemieckiego zawierające obraz powstania i roli stanów pruskich do 1525 r. Część prac Toeppena został wydana po jego śmierci tj. m.in. Elbląska księga wojenna, Najstarsze toruńskie kroniki miejskie, Przyczynek do historii delty Wisły. Do wydania ich przyczynił się syn – Robert.
Toeppen przeszedł na emeryturę w 1893 roku; wtedy to odbyło się uroczyste odnowienie dyplomu doktorskiego na uniwersytecie w Königsbergu, a w Elblągu nadanie honorowego obywatelstwa miasta.
Marian Biskup