Łęcze, niewielka wieś w województwie warmińsko-mazurskim, jest jednym z najstarszych osiedli na terenie Wysoczyzny Elbląskiej. Przez wieki Łęcze przeszło szereg transformacji, zmieniając właścicieli, status administracyjny, a także samo znaczenie, jakie pełniło w regionie. Historia tej osady sięga czasów pruskich, kiedy pełniła rolę ośrodka w regionie znanym jako „Ziemia Łężańska”.
Dawne dzieje – pruskie korzenie Łęcza
Archeologiczne ślady dowodzą, że pierwsze osadnictwo w rejonie Łęcza pojawiło się już we wczesnej epoce żelaza, około 400–100 p.n.e. Odkryte tutaj grodziska i cmentarzyska wskazują na rozwinięte struktury obronne, a także na silne ufortyfikowanie tej pruskiej enklawy. Wówczas tereny dzisiejszego Łęcza zamieszkiwali Pogezanie, pruskie plemię z grupy zachodniobałtyjskiej, którzy z czasem rozwinęli w okolicy złożony system autonomicznych osiedli zwanych lauksami. Obszar ten, nazwany Lanzania (lub Landesen), graniczył na północy z terytorium Kadyn, a od południa sąsiadował z inną pruską osadą – Wogenapp.
W dokumentach historycznych pojawiają się różne formy nazwy Łęcza – początkowo Lenzen lub Lentz, co świadczy o ewolucji językowej i kulturowej tego miejsca. Nazwa Lenzen, jak przypuszczają historycy, pochodzi od pruskiego słowa „lenz” (oznaczającego wiosnę lub święto wiosenne), co mogło odnosić się do rytualnych obchodów mieszkańców tych terenów.
Pod rządami Zakonu Krzyżackiego
Rozwój Łęcza nabrał nowego znaczenia po przejęciu regionu przez Krzyżaków w XIII wieku. W wyniku ekspansji zakonu tereny pruskie, w tym Łęcze, znalazły się pod wpływem chrześcijańskich rycerzy. Już w 1214 roku ziemie w okolicach Łęcza zostały przekazane cysterskiemu mnichowi Chrystianowi, późniejszemu biskupowi Prus, co nadało wsi nowy status religijny i znaczenie jako ośrodka misyjnego.
Niedługo potem, w 1299 roku, komtur elbląski Ludwik von Schippe nadał Łęczowi przywilej lokacyjny na prawie chełmińskim, co formalnie uczyniło wieś poddaną administracji zakonu. Tego typu akt lokacyjny był wyrazem nie tylko administracyjnych porządków Krzyżaków, ale i sposobem na kontrolowanie mieszkańców, którzy tym samym stali się integralną częścią struktur politycznych i gospodarczych zakonu. Dokument lokacyjny wskazuje także na pierwszych sołtysów – Reddemira i Alberta, którym powierzono nadzór nad rozwojem i utrzymaniem wsi.
Okres rozwoju i angielski akcent
W XVI wieku Łęcze przeżywało czas prosperity i rozwijającej się infrastruktury. Około 1577 roku wieś została spalona przez mieszczan z Gdańska, co zniszczyło część osadnictwa i infrastruktury. Po odbudowie, w latach 1580–1630, Łęcze zaczęło przyciągać angielskich kupców. Wówczas, na potrzeby angielskiej Kompanii Wschodniej, zbudowano szkołę, a pierwszy nauczyciel, Jan Richterus, objął funkcję zarówno nauczyciela, jak i organisty.
W XVII wieku angielska obecność handlowa przyniosła wsi Łęcze wzrost ekonomiczny oraz rozwój nowych rzemiosł i usług. Z czasem we wsi powstała także gospoda, której prowadzenie zastrzeżono wyłącznie dla rodu Blitschau, sprawującego pieczę nad nią aż do 1945 roku.
Zabytki Łęcza
Choć Łęcze wielokrotnie przechodziło liczne transformacje, kilka budowli i obiektów do dziś świadczy o historii i tradycji tej miejscowości:
- Kościół z 1746 roku – barokowa świątynia, której wieża otrzymała charakterystyczny hełm wiciowy w 1881 roku, jest jednym z głównych punktów historycznych wsi. Wewnątrz kościoła znajduje się XVIII-wieczny barokowy ołtarz oraz charakterystyczny mosiężny pająk – symbol minionej epoki.
- Domy podcieniowe – tradycyjna architektura z XIX wieku, doskonale wpisująca się w krajobraz Wysoczyzny Elbląskiej. Zachowały się dwie takie budowle, położone przy ul. Łęcze 62 i ul. Łęcze 19.
- Wiatrak z XIX wieku – zachowana murowana skorupa dawnych wiatraków to ślad działalności gospodarczej związanej z młynarstwem, charakterystycznej dla wielu osad północnej Polski.
Gospodarka i zmiany społeczne na przestrzeni wieków
W ciągu XIX i XX wieku Łęcze przechodziło kolejne etapy zmian gospodarczych. W latach 1873–1876 powstała brukowana droga, która ułatwiła dostęp do wsi, przyspieszając rozwój handlu. Uprawa wiśni i moreli stała się popularna na początku XX wieku, gdy plantacje tych drzew zaczęły przynosić znaczne zyski. W 1896 roku wzniesiono nowy budynek szkolny, a rok później mieszkańcy z dumą obchodzili 600-lecie lokacji wsi.
W okresie międzywojennym Łęcze stanowiło lokalne centrum handlu i usług, czego świadectwem była działalność hotelu z restauracją oraz rozwój rzemiosła. Podczas II wojny światowej wieś ucierpiała, tracąc wiele zabytkowych budynków – pięć domów podcieniowych oraz 21 innych budowli zostało zniszczonych.
Łęcze współcześnie
Dziś Łęcze to spokojna, niewielka miejscowość, która zachowała wiele śladów swojej długiej historii. Położone w Parku Krajobrazowym Wysoczyzny Elbląskiej, Łęcze przyciąga miłośników historii i przyrody. Zachowane zabytki, tradycyjna architektura i malownicze położenie sprawiają, że jest to miejsce wyjątkowe na mapie regionu elbląskiego.
