Kamiennik Wielki - Historia Wysoczyzny Elbląskiej

uż przed podbojem krzyżackim, na terenie dzisiejszej wsi Kamiennik Wielki istniała prawdopodobnie osada pruskich Pogezan. Według niektórych niemieckich badaczy (C.E. Rhode, op. cit., s.45.) wieś mogła być założona przez komtura elbląskiego (w latach 1296-1299) Ludwika von (Schüpf) Schippen, ale brak dokumentów potwierdzających ten fakt.    

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 28 sierpnia 1320 roku, kiedy komtur elbląski (w latach 1317 - 1320) Heinrich von Isenberg potwierdza, iż niejaki Helmich (Helmicus) kupił sołectwo Stobayn (Stobayen) liczące 70 włók na prawie chełmińskim, pierwotnie założone przez Gerharda von Horsdorff. Nazwa "Stobayn" prawdopodobnie wywodzi się z języka staropruskiego, "stabis" - kamień *[1]. Sołtys posiadał 7 włók wolnych od podatku, a za każdą z pozostałych 63 włók czynszowych płacono po pół marki i 4 kury rocznie. Oddawano także daninę w zbożu, tzw. płużne (Pflugkorn).

Druga wzmianka o wsi pochodzi z 22 listopada 1320 roku, kiedy komtur elbląski (w latach 1320–1331) Hermana von Öttingen wystawił w Pasłęku dokument potwierdzający przekazanie wspólnego sołectwa w Truntczen (Milejewo) i Kunekehayn (Piastowo) lokatorowi Marcinowi, które wykupił on od Stango Wachsmuda. Łącznie wsie miały posiadać 86 włók, po zmierzeniu jednak okazało się, że jest ich tylko 78. Dodano więc 2 włóki nadmiaru z Stobayn.

Przy strumieniu Rogau (Rogowo) jeszcze w czasach krzyżackich powstał młyn wodny. W latach 1402-1408 młynarz płacił roczny podatek 30 kur.

Jeszcze w trakcie wojny trzynastoletniej (1454-1466), z nadania króla polskiego, miasto Elbląg przekazało wieś (wraz z Wickerau i Klein Stobayn) klasztorowi elbląskich brygidek. Zakon opuścił (1521) Elbląg i wieś wróciła w posiadanie Elbląga. Później na granicy z Pomorską Wsią, na tzw. Dämmchen ("Mała Grobla"), założono młyn papierniczy. Niewątpliwie papiernia przyczyniła się do niemal całkowitego wycięcia okalających wieś lasów. W pobliskich lasach pozyskiwano też drewno na budowę galeony Zygmunta Augusta, którą zbudowano w Elblągu w latach 1570-1571. W lasach tych roiło się niegdyś od zwierzyny, np. wilków, lisów i dzików, a podobno można było spotkać tutaj też niedźwiedzie. Zwierzęta te były odpowiedzialne za wielkie szkody we wsi. W lasach rosły wiekowe i potężne dęby, a jeden, który został powalolny w 1770 roku, miał ok. 8,5 m obwodu.

W Kamienniku Wielkim krzyżowały się uczęszczane przez podróżnych drogi, więc Elbląg zbudował tutaj karczmę. Była ona zwolniona z podatku, a jej dość wysokie dochody stanowiły wynagrodzenie sędziego ziemskiego (Landrichteramt), który administrował częścią posiadłości wiejskich miasta.

Po I rozbiorze Polski (1772) wieś dostała się pod panowanie Królestwa Prus. Gr. Stoboy (Gr. Stoboi) około 1820 roku miał 65 włók ziemi, 12 gospodarstw i 300 mieszkańców. Produkcja rolnicza była słaba, ale kwitł handel drewnem. W latach 1848-1850 przeprowadzono we wsi tzw. separację, czyli oddzielenie gruntów chłopskich od  miejskich z podziałem wspólnot i scalanie gruntów. Wcześniej wieśniacy znali tylko trójpolówkę, gospodarkę  gminną - wspólnotową, czyli cała wieś gospodarzyła na roli wspólnie.  Teraz każdy właściciel otrzymał własną, odmierzoną i wydzieloną działkę. Kamiennik Wielki był wsią czynszową, ale prócz działki sołtysiej, była jeszcze jedna działka wolna od czynszu. W latach 70. XIX wieku jej właścicielem był Peter Gehrmann. Wieś liczyła wówczas 435 mieszkańców.

Nauczanie dzieci w Kamienniku Wielkim było już za czasów polskich. W 1738 roku nauczycielem był John Dehnert. Wieś nie posiadała osobnego budynku szkolnego i nauka odbywała w "szkole wędrownej", czyli w prywatnych domach. Każdy chłop musiał według kolejności udostępniać nauczycielowi i dzieciom swój dom. Ponadto chłopi musieli też żywić nauczyciela. Mimo, iż wieś należała do dość zamożnych, tutejsi chłopi przyjmowali to z niechęcią, a nawet w 1785 roku pod przywództwem sołtysa Daniela Kuhna usunęli nauczyciela ze wsi. Wywołało to represje wobec nich ze strony Rady Miejskiej Elbląga. Sołtysa i innych winowajców zamknięto na osiem dni w więzieniu w Elblągu. Dehnert był tutaj nauczycielem aż do 1787 roku. Jego następcą został Quintern Gottfried, który w wakacje zarabiał na życie kładąc pokrycia dachowe. Był dobrym nauczycielem, ale w 1797 roku został organistą w Łęczu, gdzie przebywał do 1826 roku. Następnie przeniósł się do Suchacza, gdzie zmarł w 1851 roku. W latach 1804 - 1814 nauczycielem był Jacob Woelke (Wölke), który zasłynął grą na skrzypcach i flecie. W 1814 roku został organistą w kościele Najświętszej Marii Panny w Elblągu.

W 1820 roku zbudowało tutaj budynek szkolny. Rząd pruski chciał pokryć jedną trzecią kosztów, ale potem zbudował szkołę całkowicie na własny koszt. W 1823 roku doszło do kolejnych nieporozumień, gdy wieś nie chciała przyjąć narzuconego przez urząd pruski nauczyciela Schliedermanna. Władze przysłały wówczas żandarmerię, która przeprowadziła masowe aresztowania chłopów i przetrzymała ich 48 godzin w elbląskim więzieniu. Ich opór został złamany. Od 1844 roku do Gr. Stoboy uczęszczały dzieci z Kl. Stoboy. Kolejny budynek szkoły, z dwoma klasami, wzniesiono w latach 1872-1873, a w 1874 roku został on otwarty.