Ferdynand Gottlob Schichau (* 30.01.1814 w Elblągu, † 23.01.1896 w Elblągu ).
Elbląski przedsiębiorca, konstruktor maszyn parowych i okrętów, okrzyknięty "księciem pracy na niemieckim wschodzie", zbudował największą firmę przemysłową od Szczecina do Kłajpedy.
Jego rodzice Karol Jakub (*1765, †1848) i Anna Elżbieta (*1787, †1865) z d. Lenk, pochodzili z Matzweißen (Maciejowizna) koło Pasłęka, w Elblągu zamieszkali w 1798 roku. Edukację rozpoczął w elbląskiej szkole elementarnej - od najmłodszych lat zdradzał wybitne zdolności, zwłaszcza w zakresie zagadnień mechanicznych - następnie był uczniem w warsztacie ślusarskim gdzie miał zadziwiać wszystkich pilnością i skrupulatnością. Tu zdobył uprawnienia czeladnika, a jeszcze przed ukończeniem swojej praktyki wykonał działający model maszyny parowej. Następnie uczęszczał do elbląskiej szkoły przemysłowej. W 1832 roku wyjechał do Berlina i podjął naukę w Królewskim Instytucie Przemysłowym.
W ciągu trzech lat studiów w Berlinie (od 1832 r. w Królewskim Instytucie Przemysłu - Königliches Gewerbe-Institut. Jego studia były możliwe dzięki stypendium od starosty K.F. Abramowskiego) zapoznał się z niektórymi zakładami tam działającymi, m.in. z Królewską Odlewnią i Fabryką Maszyn Egellsa. W 1835 roku, aby rozwinąć nabyte umiejętności i zgodnie z ówczesnymi zwyczajami, wyjechał na dwuletnią praktykę do nadreńsko-westfalskiego rejonu przemysłowego a później przez Holandię do Anglii, gdzie zapoznał się produkcją przemysłu stoczniowego i maszynowego.
Do Elbląga powrócił w roku 1837 i na początku października uruchomił warsztat budowy maszyn, który miał siedzibę przy ulicy Wały Staromiejskie 10 (też ulica Staromiejska Wałowa - Altstädtische Wallstraße) i zatrudniał na początku ośmiu pracowników. Pierwszą maszynę parową o mocy 4 KM zbudował w roku 1840 na potrzeby własnego warsztatu. W 1841 roku elbląscy kupcy zlecili budowę maszyny parowej i osprzętu pogłębiarki utrzymującej żeglowność na Zalewie Wiślanym. Zakład przyjmował zlecenia na przebudowę i modernizację młynów, olejarni, tartaków, urządzeń odwadniających Żuławy. W 1844 r. zatrudniał już 80 pracowników. Budowę własnej stoczni F. Schichau rozpoczął w roku 1854 na terenie przylegającym do fosy miejskiej. W roku 1855 zwodował pierwszy w całości elbląski parowiec o żelaznej konstrukcji i napędzie śrubowym "Borussia" (Prusy).
Początkowo o rentowności zakładów decydowały wydziały budowy maszyn, gdyż zamówień na statki nie było wiele, głównie do żeglugi śródlądowej.
Dynamiczny rozwój zakładu Schichau'a nastąpił po roku 1875, kiedy zaczęły napływać masowo zamówienia na okręty, m.in. z Rosji, Włoch, Chin, a także od (utworzonej w 1871 r.) marynarki wojennej Cesarstwa Niemieckiego. Pierwszą małą łódź torpedową dla Rosji zbudowano u Schichau'a w 1877 roku, a w 1884 roku również Kaiserliche Marine zamówiła serię tych łodzi. W dniu 26 lipca 1899 roku wodowano w Elblągu niemiecki niszczyciel typu S 90 ("S" - od inicjału producenta). Był to pierwszy zbudowany w stoczni Schichau'a "torpedowiec pełnomorski" o wyporności pełnej 394 t i prędkości 26,5 węzłów. Później elbląska stocznia stała się potentatem w produkcji tych okrętów.
Duże zamówienia, a także niekorzystne położenie Elbląga w stosunku do torów wodnych, co znacznie utrudniało budowę dużych statków, skłoniły Schichau'a do rozbudowy zakładów. W kwietniu 1890 roku rozpoczęto budowę stoczni w Gdańsku, wg projektu berlińskiego architekta Juliusa Rulffsa. Głównym wykonawcą była gdańska firma budowlana Alexa Feya. Później przeniesiono tam budowę dużych jednostek wojennych, handlowych i pasażerskich - jednak maszyny główne i pomocnicze do nich produkowano dalej w Elblągu. W Piławie powstała (1889) stocznia remontowa, a zakłady w Elblągu powiększyły się znacznie po wykupie wielu mniejszych zakładów. Do końca wieku w elbląskiej stoczni zbudowano ponad pięćset statków.
Kolejnym impulsem do rozwoju przemysłu maszynowego w II połowie XIX wieku było budownictwo kolejowe. W zakładach F. Schichaua w roku 1860 rozpoczęto budowę niewielkich lokomotyw ("Fulda", "Saale"). Natomiast w roku 1880 w elbląskiej fabryce powstał (jeden z pierwszych w Niemczech) parowóz z dwucylindrowym silnikiem sprzężonym (compound) wg projektu Augusta von Borriesa. Był to tzw. tender, czyli parowóz ze zbiornikiem wody i skrzynią na paliwo - węgiel. Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto w zakładach Schichau'a budowę parowozów na parę przegrzaną (Heissdampf-Lokomotive) - zastosowano w nich wynalazek przegrzewacza pary, opracowany przez niemieckiego konstruktora Wilhelma Schmidta, który przyniósł znaczną poprawę ekonomiczności i zwiększenie mocy parowozu.
W 1873 roku zbudowano setną lokomotywę, w 1891 pięćsetną (dwutysięczną lokomotywę zbudowano w 1912 r.). Ponieważ pierwsza fabryka lokomotyw (związana z fabryką maszyn i stocznią) usytuowana była w dużej odległości od Preußische Ostbahn (Pruska Kolej Wschodnia), utrudniało to transport gotowych lokomotyw do torowiska, wobec tego w 1869 r. Schichau podjął decyzję o budowie nowej fabryki lokomotyw. Fabryka powstała już w 1870 roku na parceli (Trettinkenhof) w pobliżu dworca kolejowego i na terenach przy alei Grunwaldzkiej (w miejscu gdzie obecnie znajduje się Elzam). Na łącznym obszarze 3,25 ha zbudowano pięć budynków przemysłowych, budynek biurowy oraz dom mieszkalny dla urzędników, a później w pobliżu (ok. 150 m po drugiej stronie torów kolejowych) powstało osiedle dla robotników tej fabryki.
Schichau stał się właścicielem olbrzymiego przedsiębiorstwa produkującego niemal wszystkie wyroby przemysłu metalowego i maszynowego. W skład zakładów wchodziła stocznia, fabryka maszyn, odlewnia stali i żelaza, fabryka lokomotyw i kotłów parowych, firma żeglugowa. W końcu XIX wieku elbląskie fabryki F. Schichaua zatrudniały ponad 3 tysiące pracowników, wpłacając do kasy miejskiej 1/3 wszystkich podatków.
Ferdinand Gottlob Schichau zapisał się w pamięci elblążan jako człowiek sukcesu, który głównie zawdzięczał swojemu talentowi i wytężonej pracy. Samemu pochodząc z biednej rodziny, dbał o warunki socjalne swych pracowników, finansując kasy chorych, ubezpieczenia na życie i emerytalne, budując osiedla pracownicze, ochronki, obiekty sportowe i szkoły. Był też mecenasem lokalnej kultury i sztuki. Po śmierci Schichau'a zakłady kierowane przez jego zięcia Carla Heinricha Ziese (* 2.07.1848, †5.12.1917), były największą niemiecką firmą pozostającą w prywatnych rękach (zakłady w Elblągu, Piławie, Gdańsku, Rydze i Królewcu).
Jako ciekawostkę warto dodać, że od października 1944 do końca stycznia 1945 roku budowano w Elblągu także miniaturowe okręty podwodne typu XXVIIB 5 "Seehund" [zob. temat].
W niedzielę 18 listopada 1900 roku, na zieleńcu (Kleine Lustgarten) w pobliżu nowego budynku administracyjnego zakładów w Elblągu, uroczyście odsłonięto pomnik upamiętniający Ferdynanda Gottloba Schichau'a autorstwa berlińskiego rzeźbiarza i medalisty Wilhelma Haverkampa (*1864, †1929). U podstawy pomnika widniał napis (F. Schichau - 1814 do 1896 - nasz czcigodny Szef - urzędnicy i robotnicy):
F. SCHICHAU
1814-1896
IHREM VEREHRTEN CHEF
DIE
BEAMTEN UND ARBEITER
W 33 lata później zadłużoną firmę upaństwowiono, pozostawiając w jej nazwie nazwisko założyciela. Nowym dyrektorem generalnym Schichau-Werke Elbing został Hermann Noe (*1879,†1961) i był nim do 1945 r. Kiedy po II wojnie światowej reaktywowano zakłady w Bremerhaven (Niemcom udało się ewakuować z Elbląga kompletną dokumentację firmy), całą kadrę kierowniczą oraz część pracowników., nadano im nazwę F. Schichau AG. Pomnik F.G.Schichau'a został zburzony w 1945 roku, a z brązowego złomu odlano fragment obelisku "Pomnika Wdzięczności" ustawionego na elbląskim cmentarzu poległych żołnierzy radzieckich, który jest usytuowany w środku cmentarza komunalnego przy ul. Agrykoli.
Potomkowie Ferdinanda Gottloba Schichau'a
(Według Helga Tödt, op. cit.,s.30-31,42, 286-287)
Ze związku małżeńskiego z Amalią Julianną (*1815, †1893) z d. Harting miał F. Schichau pięcioro dzieci - syna i cztery córki [różne źródła podają tu rozbieżne dane, co do liczby dzieci]. Najstarszym z dzieci był syn Georg Leopold Erich (*1844, †1927), który jednak nie miał zdolności mechanicznych i zajął się uprawą ziemi w swoim 472 hektarowym majątku Adlig Pohren (obecnie Раздольное w obwodzie kaliningradzkim) w powiecie Heiligenbeil (Święta Siekierka obecnie Мамоново). W 1901 roku Erich Schichau miał otrzymać tytuł szlachecki i mógł odtąd pisać przed nazwiskiem przydomek von. Z żoną Gertrudą (*1844, †1913) z d. Jachmann miał dwóch synów:
1. Alfred (*1872, †1924), który z żoną Susanne z d. Glasow (†1945) nie miał dzieci (w 1919 r. adoptował Ingeborga oraz Ernsta Alberta), był właścicielem majątku Pottlitten (obecnie Первомайское) w powiecie Heiligenbeil. W wojsku dosłużył się stopnia rotmistrza;
2.Roderich (*1880, †1946), w 1912 r. ożenił się z (Lieselotte) Elisabeth Charlotte (*1892, †1923) z d. Brandt i miał z nią dwie córki Sybillę i Juttę. W 1945 roku Roderich ewakułował się z Adlig Pohren i dostał się w kwietniu statkiem do Danii. Tam będąc w obozie Oxböl popełnił samobójstwo w 1946 roku.
Dwie córki F. Schichau'a miały umrzeć jeszcze we wczesnym dzieciństwie [brak danych]. Najstarsza Selma (*1845, †1877) zmarła w wieku 32 lat - tuż po porodzie syna Fritza (*1877, †1955). Z mężem Conradem Meyerem miała jaszcze syna Eugena (*1873, †1954) - Conrad Ferdinand zmarł w trakcie porodu. Dwaj synowie Selmy nie poszli ani w ślady dziadka, ani ojca - oficera i też jak ich stryj Erich zostali rolnikami. Najmłodsza z córek Elizabeth (*1855, †1919) w 1876 roku wyszła za mąż za Carla Ziese, z którym miała córkę Hildegardę (*1877, †1927) - późniejszą żonę Carla Fridolfa Carlsona (*1870, †1924) i ostatnią właścicielkę zakładów przed ich upaństwowieniem. Małżeństwo Carlson miało dwoje dzieci: syna Carla Ferdinanda (*1904, †1994) żonatego z Elsą z d. Tingblatt (nie mieli dzieci), oraz córkę Karin (*1902, †1985), która wyszła za mąż za inżyniera Eberharda Wesphala (*1900, †1993) - pracował w zakładach Schichau'a do 1945 roku a później był doradcą rządu Indii ds. przemysłu stoczniowego i wykładowcą w jednej z indyjskich politechnik. Z tego związku przyszły na świat: Elisabeth (*1931), Tilman (*1936) i Angelika (*1944).
Źródło:
H. Tödt, Die Krupps des Ostens: Schichau und seine Erben Eine Industriedynastie an der Ostsee, Berlin 2012, s.30-31,42, 286-287.
www.umelblag.pl [dostęp: 16.09.2012]
www.kirchspiel-bladiau.de [dostęp:20.08.2014]
www.prussia39.ru [dostęp:20.08.2014]