Bogdaniec - Historia Wysoczyzny Elbląskiej

rzysiółek Hohenhaff - czyli dzisiejszy Bogdaniec - od początku swojego istnienia był ściśle związany z majątkiem mieszczańskim Reimannsfelde, który znajdował się na terenie dzisiejszych Połonin i Nadbrzeża. W 1734 roku pruski intendent *[1] (w latach 1722 - 1752) terytorium elbląskiego Radca Dworu (Hofrat) Jacob Heinrich Pöhling (*1686, †1752) *[2] kupił od wdowy Polikseny Seiffer ówczesny Wiedershof  (od nazwiska Albrechta Wiedera, późniejsze Reimannsfelde) za kwotę 3500 florenów - zakup nie obejmował młyna.

J.H.Pöhling był człowiekiem pracowitym i rządnym wiedzy, wręcz "zwariowanym" na punkcie botaniki i historii naturalnej. Za jego sprawą - wprawdzie przez przypadek - odkryto w Bogdańcu interesujące twory geologiczne i paleontologiczne, które później stały się atrakcją turystyczną. Przyjaźnił się podobno ów Pöhling z elbląskim literatem i kolekcjonerem książek, wójtem elbląskim i nadwornym aptekarzem królewskim, Janem Henrykiem Dewitzem (*1706, †1767), mieszkającym w podelbląskim majątku Neu Eichfelde (Nowa Dębołęka), autorem pierwszej pracy poruszającej problematykę geologiczną, botaniczną i zoologiczną Wysoczyzny Elbląskiej - wydane w 1761 roku "Sammlungen zur natürlichen Historie der Elbinger Höhe". Radca Pöhling był zapalonym badaczem i eksperymentatorem, wykonywał w swoim majątku wiele osobliwych doświadczeń, np. eksperymentował z różnymi rodzajami podłoża ogrodniczego, które później wykorzystywał pod uprawy w parku i ogrodach Reimannsfelde. Eksperyment polegał na wzbogacaniu gleby różnymi minerałami. Później była ona pryzmowana w dość nietypowych warunkach, w specjalnie budowanych namiotach na lodach Zalewu Wiślanego, gdzie leżakowała niemal do roztopów. Gotowe podłoże - jak pisze pastor E.G. Kerstan - Pöhling nazwał "Mistung aus Niederung" (nawóz z nizinny). Jego szczególną uwagę zwróciła ziemia pozyskiwana na wzniesieniu nazwanym później Kleberberg (Góra Klejowa) w dzisiejszym Bogdańcu.  Owa ziemia jest mieszaniną gliny z glebą zawierająca duże ilości związków fosforu (gródki koloru niebieskiego) oraz liczne szczątki organiczne, głównie muszle skorupiaków. Zaintrygowany tym odkryciem rozpoczął badania, którymi z czasem zainteresował elbląski magistrat. Odtąd wizyty burmistrza i członków rady miejskiej w majątku Pöhlinga były dość częste. Podziwiano powstający w Nadbrzeżu francuski ogród tworzony przez ogrodnika Jana Worma *[3] oraz wydobywane w Bogdańcu osobliwości paleontologiczne. Były wśród nich m.in. kości kręgowe wieloryba, szczątki wątłusza srebrzystego (Melanogrammus aeglefinus – gatunek morskiej ryby dorszokształtnej z rodziny dorszowatych), szkielety fok grenlandzkich, a nawet szczątki mamuta, nosorożca, renifera i żubra, oraz niezliczone muszle, o różnych wielkościach, kształtach i barwach.

W 1913 roku ksiądz Stanisław Kujot pisał (za Berichtem, 1899, 1903):

[...] W Prusiech Zachodnich znaleziono trzońce i ułomki kłów, a nawet piszczeli słoniowych... w Tolkmicku leżały szczątki słoniowe w czwartorzędnej glinie Yoldia, w niedalekim Lenzen i Hohenhaff w glinie zwyczajnej... Wyginął też prażubr, Bison priscus... pewnie cały jeszcze zwierz został odkryty w Succase pod Elblągiem lecz ocalono tylko poszczególne kości.

 

Około połowy XIX w. prądy romantyzmu spowodowały tworzenie się w Prusach różnych stowarzyszeń i organizacji o charakterze turystycznym i poznawczo - naukowym. Na terenie Wysoczyzny Elbląskiej działało Towarzystwo Starożytności, była to grupa osób zainteresowanych badaniami nad historią, oraz wyjaśnianiem tajemnic natury, (jak to określano) ściślej pojętej Ojczyzny (eingere Heimat). W kręgach elbląskiej inteligencji przypomniano sobie o odkryciach Pöhlinga w Hohenhaff.

      

(Tłumaczenie z języka niemieckiego Danuta Thiel-Melerska)       

Wygląd pani Schmidt upamiętnia zachowana do dziś polichromia umieszczona na ścianie zewnętrznej dworu w Bogdańcu, do której przylega drewniana weranda. Nieznany artysta uwiecznił Emilię Schmidt wraz z dwójką dzieci - niewątpliwie z synami Carlem i Ernstem - w otoczeniu tarcz herbowych Elbląga i czarnego gryfa, między którymi widnieją trzy cegły powiązane spoiną - zapewne jako symbol profesji jej męża (mistrz budowlany - Maurermeister). Obraz z mozaikowym złoconym tłem umieszczony jest w płytkiej przypominającej ołtarz wnęce, obok namalowano pejzaże z kwiatami białych lilii, które mogą symbolizować czystość, niewinność i cnotę postaci uwiecznionej na polichromii.

[...]W 1908 roku z warstw gliny Hohenhaff wydobywał się gaz ziemny. 5. sierpnia 1911r. natrafiono na duże źródło gazu, które gwałtownie wybuchło. Na głębokość 1,5 m wywiercono otwór, gdzie wstawiono rurę z zaworem. Kiedy puszczono i zapalono gaz, zaobserwowano, że płomień u wylotu był koloru jasnoniebieskiego, a wyżej po zmieszaniu się z powietrzem był biało-żółtawy, bez tworzenia się sadzy. Ze źródłem tym wiązano wtedy wielkie nadzieje, ponieważ w dolnie Elby źródło gazu zostało wykorzystane przemysłowo. Lecz próżne były nadzieje, gdyż źródło wkrótce zostało wyczerpane.

1892 roku podczas wybierania piasku do budowy "Drogi Młyńskiej" (Mühlenweg) prowadzącej z Łęcza do Nadbrzeża, na Srebrnej Górze (Silberberg) - piaszczystym wzniesieniu położonym w pobliżu Bogdańca (ok. 150 m) - znaleziono cmentarzysko pruskie datowane przez R.Dorra na V – VIII wiek n.e.

[...] Uruchomiono szkołę ogrodniczą w Połoninach, a gospodarstwo pomocnicze w Bogdańcu. Początkowo prowadził je ob. Kalata, potem Józef Czyżewski, następnie Januszewski, Drzewiecki, a w 1956 r. Klaman Jan.

(A. Chlebicka-Jeż, op. cit., s.48.)   

latach 80. w pobliżu Góry Klejowej, obok tzw. "czerwonego budynku" powstało niewielkie osiedle. Po likwidacji Technikum Ogrodniczego w Połoninach *[4] w roku 2003, na kilka lat majątek wszedł w zasoby Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Był to trudny okres dla zabudowań Bogdańca. Brak remontów, przeciekające dachy oraz "siedzący na walizkach" lokatorzy, doprowadziło zabytkowy zespół folwarczny do znacznej dewastacji. Mimo, że obiekt był pod nadzorem AWRSP i Służby Ochrony Zabytków w Elblągu, rozebrano (samowolnie?) stojący od południa budynek gospodarczy - stodołę, integralny element czworobocznej zabudowy, powstał wyłom, który nieodwracalnie zmienił jej dotychczasowy charakter. Znacznie ucierpiał też "pałacyk" i jego wyposażenie, zniszczone zostały intarsjowane rozsuwane drzwi między dwoma salonami i boazeria imitująca wytłaczaną skórę. W pozostałych pomieszczeniach dewastacji uległy liczne drzwi, piece, zabytkowy kominek, schody, parkiety oraz ceramiczne posadzki.

    

Od całkowitej ruiny uratował obiekt nowy - prywatny - właściciel. Obecnie zabudowania są w znacznym stopniu odrestaurowane i przebudowane. Aby dostosować je do nowych zastosowań (do celów turystycznych?), dokonano zmian, które nadały zabudowaniom zupełnie nowy wygląd - formą przypomina kamienice z "nowej" elbląskiej starówki.

   

W czasie badań powierzchniowych prowadzonych tutaj (nieznana jest dokładna lokalizacja) w 1957 roku przez Muzeum Archeologiczne w Gdańsku odkryto ułamki naczyń datowane prawdopodobnie na wczesny (480-300 p.n.e.) i środkowy (300-100 p.n.e.) okres lateński (?).