(Przy opracowywaniu niniejszego artykułu autor korzystał z książki Romana Witkowskiego pt. "Koleje wąskotorowe na Żuławach".)
a wielu związanych z historią forach internetowych, zwłaszcza miłośników historii kolejnictwa, można znaleźć informacje – bardziej lub mniej wiarygode - na temat owianej do dziś tajemnicą linii kolejki wąskotorowej (750 mm) na Mierzei Wiślanej (Frische Nehrung, ros. Балтийская коса). Linia ta biegła na odcinku Sztutowo-Krynica Morska i dalej do Alttief *[1]. Budowę linii prowadził Wehrmacht w ostatnich miesiącach drugiej wojny światowej, w czasie zimowej ofensywy Armii Czerwonej [zob. temat]. Brak dostępnych informacji archiwalnych oraz nieliczne publikacje książkowe na temat tej linii wąskotorowej wynikać mogą z faktu, iż zarówno jej budowa przez Wehrmacht (I-IV 1945) jak i późniejsza eksploatacja przez Wojsko Polskie (1948-1953), jako obiekt militarny owiana była tajemnicą.
*[1]Nieistniejąca wieś rybacka (Stara Głębia) leżąca na lewym brzegu Cieśniny Pilawskiej (Pillauer Tief) koło Pillau (obecnie Baltijsk w obwodzie kaliningradzkim).
Westpreußischen Kleinbahnen Aktien-Gesellschaft (WKAG)
arto cofnąć się w czasie i odkryć nieco historii pierwszej na Mierzei Wiślanej linii wąskotorówki powstałej w roku 1905, która biegła na odcinku Gdańsk-Sztutowo. Na pobliskich Żuławach powstanie sieci kolei wąskotorowej związane było z przemysłem cukrowniczym. Około roku 1886 położono 4,5 - kilometrowy tor z trakcją konną od cukrowni w Nowym Stawie (Neuteich) do wsi Dębina (Eichwald), który służył do przewozu buraków cukrowych (w owym czasie powstała też normalnotorowa linia Szymankowo – Nowy Staw – Nowy Dwór Gdański).
W 1891 r. nowostawska cukrownia otrzymała od władz pruskich pozwolenie na budowę towarowej kolejki wąskotorowej (750 mm) z trakcją mechaniczną. Z roku na rok sieć ta była stopniowo rozbudowywana, wprowadzono trakcję parową (w 1894 r. sieć posiadała 3 parowozy zbudowane w zakładach Henschel). Własną kolej wąskotorową miała również cukrownia w Lisewie (Lissau). Początkowo, jak w Nowym Stawie, była to linia z trakcją konną, ale w 1894 r. zamówiono dla niej 3 parowozy w zakładach Lokomotivfabrik Hagans z Erfurtu.
W grudniu 1897 "wąskotorowki" z Nowego Stawu oraz Lisewa przejęła berlińska spółka kolejowa Allgemeine Deutsche Kleinbahn-Gesellschaft (dalej: ADKG, Ogólnoniemiecka Spółka Małych Kolei). Dzięki kapitałom ADKG nastąpiła dalsza rozbudowa kolejki towarowej o kolejne odcinki, połączono poszczególne odcinki w jedną sieć oraz wprowadzono dodatkowo przewozy pasażerskie. Sieć kolejowa przyjęła nazwę Neuteich – Liessauer Kleinbahnnetz (Sieć Małej Kolei Nowostawsko – Lisewskiej).
Na rozwój kolei wąskotorowych miała wpływ ustawa Pruskiego Sejmu Krajowego z dnia 28 lipca 1892 O kolejach wąskotorowych i prywatnych bocznicach (Gesetz über Kleinbahnen und Privatenschlussbahnen), a także kolejne ustawy z 8 kwietnia i 19 sierpnia 1895. Wskazywały one inwestorom na sposoby finansowania budowy linii wąskotorowych, zobowiązywały rząd do pomocy finansowej ze środków budżetowych, a także do udzielania korzystnych pożyczek na ten cel.
Spółka kolejowa ADKG w roku 1899 stała się udziałowcem (42%) berlińskiej spółki akcyjnej Westpreußischen Kleinbahnen A.G. (dalej: WKAG, Zachodniopruskie Towarzystwo Akcyjne Małych Kolei), powołanej 27 maja tegoż roku.
W dniu 17 sierpnia 1905 uruchomiono 45 - kilometrową linię WKAG, która biegła od Gdańska - w zachodniej części Mierzei Wiślanej - łukiem w kierunku wschodnim, na odcinku do lewego brzegu Wisły przez: Przejazdowo (Knüppelkrug) - Koszwały (Gottswalde) – Miłocin (Herzberg) - Świbno (Schiewenhorst).
Po przeprawie parowym promem kolejowym Schiewenhorst II *[2] przez Wisłę w Świbnie, linia - na odcinku od prawego brzegu Wisły - biegła dalej przez: Mikoszewo (Nickelswalde) – Jantar (Pasewark) - Junoszyno (Junkeracker) - Stegnę (Steegen) do Sztutowa (Stutthof).
Niektórzy badacze historii tej linii uważają, że istniał już wówczas zamysł jej przedłużenia, jako linii pasażerskiej, w głąb Mierzei Wiślanej do letniska w Krynicy Morskiej (Kahlberg-Liep). Miała być ona alternatywą dla żeglugi na Zalewie Wiślanym, z której korzystali głównie letnicy z Elbląga i innych miast nadzalewowych.
W dniu 1 maja 1906 uruchomiono 15 - kilometrową linię od Stegny do Nowego Dworu Gdańskiego - linia posiadała trzy obrotowe mosty kolejowe na Szkarpawie (Rybina), Linawie (Tujsk) i Tudze (Nowy Dwór Gd.). Znaczny rozwój sieci Westpreußischen Kleinbahnen A.G. nastąpił w roku 1913. Pod zarządem WKAG sieć kolei wąskotorowej funkcjonowała do roku 1945.
*[2]Przeprawę promową uruchomiono nieco później, gdyż zakupiony przez WKAG parowy prom kolejowy "Schiewenhorst II" (w odróżnieniu od pływającego ok. 280 m dalej państwowego promu drogowego "Schiewenhorst") w drodze do Świbna utknął z powodu niskiego stanu wody, a po dotarciu na miejsce pod koniec sierpnia 1905 roku, już pierwszego dnia w skutek nieprawidłowej eksploatacji doszło m. in. do uszkodzenia przystani, co spowodowało zamknięcie przeprawy do czasu usunięcia szkód. Prom zbudowała w latach 1903-04 bydgoska stocznia, wchodząca w skład (Maschinen- und Dampfkesselfabrik) fabryki maszyn Leopolda Zobla. Parowy prom kolejowy na przeprawie Świbno - Mikoszewo pływał pod nazwą Schiewenhorst II do 1940 roku, przemianowany na "Ägir" (Aegir - olbrzym z mitologii nordyckiej) w latach 1940- 1945, jako "Świbno" w latach 1948-59.
">>Wąskotorówką<< do Kahlberg-Liep"
uż w czasie budowy przez WKAG linii z Gdańska do Sztutowa mógł powstać zamysł budowy linii wąskotorowej w głąb Mierzei Wiślanej, lecz został on porzucony ze względu na nierentowność takiej linii. W tej części Mierzei Wiślanej, gdzie znajdowało się kilka niewielkich osad rybackich i rozwijający się powoli kurort letniskowy - Krynica Morska, nie widziano potrzeby budowy nawet drogi utwardzonej, tym bardziej linii kolejowej. Za jej budową nie przemawiały także walory turystyczne półwyspu, gdyż zbyt krótko trwał tutaj sezon letniskowy. Na bogatych rolniczych Żuławach, gdzie prężnie rozwijała się sieć kolejowa, przewóz osobowy kolejką wąskotorową był prowadzony, ale tylko przy okazji transportu towarowego. Poza tym, po traktacie wersalskim (1919 r.), Mierzeję Wiślaną podzieliła na 20 lat granica Wolnego Miasta Gdańska i Prus (przebiegała na zachód od wsi Pröbbernau, obecnie Przebrno), co nie wpłynęło dodatnio na zbieżność inwestycji. Krynicę Morską odwiedzali głównie mieszkańcy Elbląga, Królewca i innych miast nadzalewowych, którzy korzystali z żeglugi na Zalewie Wiślanym. Mieszkańcy Gdańska woleli inne kurorty, np. Sopot.Potrzeba (?) budowy kolejki wąskotorowej w tej części Mierzei Wiślanej powstała dopiero pod koniec II wojny światowej. W tej kwestii zdania są podzielone. Jedni twierdzą, że podjęta przez Wehrmacht budowa polowej kolejki wynikała z potrzeby ewakuacji kilkuset tysięcy uciekinierów z terenów Prus Wschodnich skupionych na wąskim skrawku Mierzei, natomiast drudzy uważają, że miała ona służyć jako jedna z dróg zaopatrzenia i przemieszczania się stacjonujących tutaj wojsk niemieckich. Niewątpliwie kolejka mogła być wykorzystywana do obu tych celów.
Pod koniec wojny w rejonie Alttief - Neutief - Pillau znajdowały się dość liczne jednostki niemieckie (m.in. resztki
2. Armii) oraz lotnisko wojskowe. W Neuteif, w swoim bunkrze, schronił się też gauleiter i ostatni nadprezydent Prus Wschodnich Erich Koch (*1896, †1986). Koch 24 kwietnia 1945, pod naporem wojsk radzieckich, odleciał samolotem na Półwysep Helski.
Na wydzielonym basenie obok lotniska w Neutief mogły wodować hydroplany.
W Neutief znajdowało się lotnisko zbudowane w latach 1936-1939 dla Luftwaffe. Baza pod względem wyposażenia była jedną z najlepszych w Niemczech i strzegła jej dobrze ufortyfikowana artyleria. Lotnisko miało sześć żelbetowych i stalowych hangarów, warsztaty, magazyny, przepompownie, kotłownię, instalację do przechowywania paliwa i tankowania, a także koszary, przychodnię medyczną, budynki gospodarcze i kasyno. Na północ od lotniska znajdowało się osiedle mieszkaniowe ze szkołą i sklepy. Obok dwóch betonowych pasów startowych dla samolotów lądowych lotnisko posiadało również podświetlany pas wodny dla wodowania wodnosamolotów (hydroplanów) na powierzchni portu od strony Zalewu Wiślanego. Usytuowanie obu pasów lądowych (każdy z nich miał ok. 1 km) względem siebie pod kątem 45 stopni (w kształcie litery "X") dawało możliwość do startu i lądowania niemal w każdą pogodę i bez względu na kierunek wiatru. Dowódcą bazy lotniczej był do początku 1945 pułkownik lotnictwa Fritz Holtz a od lutego 1945 do upadku bazy pułkownik Haltern (Hallern). W Neutief stacjonowało dowództwo utworzonego 24 stycznia 1945 Luftwaffe East Prussia ("Prusy Wschodnie"). Od stycznia 1945 stacjonowała tam eskadra myśliwców (Messerschmitt Bf 109G) Jagdgeschwaders 51 Werner Mölders: III. Gruppe JG 51 (3. Grupa Dywizjonu Myśliwskiego 51) dowodzona przez kapitana lotnictwa Joachima Brendela (*1921,†1974) oraz Stabsstaffel JG 51 (Eskadra Sztabowa Dywizjonu Myśliwskiego 51) dowodzona przez porucznika lotnictwa Wilhelma Hübnera. Pod koniec pierwszej dekady kwietnia 1945 jednostki III./JG51 (ok.21 samolotów), którym doskwierał brak paliwa, w wyniku ciągłego ostrzału od strony Bałgi i bombardowania przez samoloty radzieckie, zostały zmuszone do opuszczenia Neutief i przeniesienia się na lotnisko Brüsterort (obecnie Маяк w obwodzie kaliningradzkim) na północno-zachodnim krańcu Sambii, gdzie stacjonowała I./JG 51 (1. Grupa Eskadry Myśliwskiej 51) oraz I. Gruppe des Schlachtgeschwaders 3 (1. Grupa Eskadry Bojowej 3). Jednak już 14 kwietnia 1945 wojska radzieckie zajęły teren bazy lotniczej w Brüsterort.
Fragment lotniska Luftwaffe w Neutief.
Decyzja o rozpoczęciu budowy linii zapadła w czasie, gdy wojska 2. i 3. Frontu Białoruskiego (dalej: FB) Armii Czerwonej zamknęły już w kleszcze Prusy Wschodnie. Jeszcze w styczniu (26) oddziały 2. FB (48 Armii gen. lejt. Nikołaja Iwanowicza Gusiewa) osiągnęły wybrzeże Zalewu Wiślanego (Frisches Haff) w rejonie Tolkmicka i uchwyciły przyczółek na lewym brzegu Nogatu w rejonie Malborka zamykając od północy okrążenie Torunia. Dotarcie sił 2. FB nad Zalew Wiślany oznaczało odcięcie Grupy Armii "Środek" od sił niemieckich znajdujących się na zachód od Wisły. Utrata przez Niemców Elbląga (10 II) i zalanie przez nich Żuław (połowa marca 1945) spowodowało, że jedyna droga ucieczki z Prus Wschodnich prowadziła przez Mierzeję Wiślaną.
Żołnierze Armii Czerwonej na Mierzei Wiślanej, 9 maja 1945 r.
Widoczny tor polowej kolejki wąskotorowej.
(Źródło:http://fotosoyuz.ru/ru/catalog/picture)
Budowę polowej linii kolejki wąskotorowej (750 mm) na Mierzei Wiślanej rozpoczęli saperzy Wehrmachtu w końcu stycznia 1945. Budowa postępowała bardzo szybko, gdyż planowano ją ukończyć do 20 kwietnia. Czyżby na urodziny Hitlera?
Jak wyżej wspomniano, linia (ok. 60 km) zaczynała się w Sztutowie, najdalej wysuniętej na północny- wschód stacji cukrowniczej kolejki wąskotorowej WKAG, miała biec poprzez Kąty Rybackie (Bodenwinkel), Skowronki (Vogelsang), Wydmy (Neue Welt), Sosnowo (Schottland), Przebrno (Pröbbernau) (przez: Schmirgel, Schellmühl-Młyniska, Langhaken) do Krynicy Morskiej (Kahlberg-Liep), następnie przez Schmergrube (nie istnieje), Ptaszkowo (Vöglers - ob. zachodnia część Nowej Karczmy), Nową Karczmę (Neukrug), do Alte Schulenbucht i Narmeln/Polsk (dziś Federacja Rosyjska), stamtąd poprzez Grenzhaus, Strauchbucht, Danzigerhaken, Kobbelbude, Großbruch do Alttief i być może do Neutief (obecnie Kosa), osady leżącej na lewym brzegu Cieśniny Pilawskiej.
Źródło: Forum "Świat kolejek wąskotorowych", zdjęcie użytkownika Jacek 83218
(http://750mm.pl/index.php?topic=1859.40)
Zatem od Sztutowa tor biegł przez las (ok.5 km) na wschód w kierunku Kątów Rybackich, skąd skręcał na północ do wybrzeża Zatoki Gdańskiej. Dalej linia biegła na wschód równolegle – skręcając miejscami w stronę lądu - grzbietem nadmorskich wydm przez: Skowronki, Przebrno do Krynicy Morskiej (ok. 22 km od Sztutowa) i dalej do Nowej Karczmy (potocznie Piaski). W rejonie Narmeln (też Polsk) linia zbliżała się bardziej do Zalewu Wiślanego i biegła dalej wzdłuż drogi prowadzącej do Neutief. Prawdopodobnie zdołano ukończyć odcinek do Kaddighaken (ok.50 km od Sztutowa), chociaż niewykluczone, że zbudowano tor do samego Neutief, lecz został on zniszczony podczas ofensywy wojsk 3. FB.
Kolej wąskotorowa jest znacznie tańsza w budowie i eksploatacji niż kolej normalnotorowa. Do jej budowy wykorzystano materiały z rozebranych linii cukrowniczych i bocznic gospodarczych w rejonie Żuław. Rozmontowano odcinki w okolicach Nowego Stawu, Żuławki Północne-Jeziernik, Giemlice-Cedry Wielkie-Koszwały oraz odcinek Stegna-Rybina. Gotowe przęsła toru przewożono wagonami - platformami do Sztutowa.
[...]Tymczasem organizacja Todta na Mierzei Wiślanej wybudowała szereg poprzecznych rowów przeciwczołgowych przez które dla powstającej linii kolejowej trzeba było przerzucić 4 stalowe mosty i 3 betonowe przepusty. Saperzy kolejowi w szybkim tempie wyrównywali powierzchnię tzw. wydm średnich na których układano gotowe przęsła z rozebranych odcinków.
(R. Witkowski, op. cit., s.49)
Lokomotywa spalinowa HF 200 D (Heeresfeldbahn).
Przy budowie wspomnianych wyżej rowów przeciwczołgowych, obok przymusowych robotników organizacji Todta [zob. temat], mogli pracować również więźniowie [przypuszczenie autora] obozu KL Stutthof, gdyż 23 kwietnia 1945 przebywało w nim jeszcze 4 508 więźniów. Podczas budowy oraz kilkunastodniowej obsługi linii Wehrmacht używał trzech czteroosiowych lokomotyw spalinowych typu HF 200 D *[3] z silnikiem wysokoprężnym o mocy 200 KM. W ostatnich dniach wojny zostały one porzucone przez Niemców na bocznicach przy trasie Stegna - Mikoszewo.
W dniu 17 kwietnia 1945 oddziały 3. FB przełamały obronę niemiecką na północnym-wschodzie Mierzei Wiślanej zajmując miasto Rybaki (Fischhausen , obecnie Приморск), w dniu 25 kwietnia, współdziałając z marynarką wojenną, zdobyły twierdzę i port Pilawę (Pillau, obecnie Балтийск). Resztki niemieckiej 4 Armii wycofały się na lewy brzeg Cieśniny Pilawskiej broniąc się na Mierzei Wiślanej aż do 9 maja 1945 roku. W dniu 28 kwietnia z Krynicy Morskiej wyjechał kolejką wąskotorową ostatni transport rannych. 1 maja Niemcy utracili Narmeln, 3 maja Krynicę Morską, 5 maja Przebrno, 7 maja Skowronki i Kąty Rybackie, 9 maja Sztutowo.
*[3]HF - lokomotywa wojskowych kolei polowych (Heeresfeldbahn). Projekt został opracowany w latach 1939/40 na potrzeby Wehrmachtu. W czterech niemieckich fabrykach zamówiono po 10 lokomotyw tego typu. Ostatecznie w 1942 roku wyprodukowano co najmniej 35 sztuk (firma Windhoff zdołała zbudować jedynie 4 sztuki, produkcję kolejnej zlecono Schwarzkopffowi). Dodatkowo Deutz wyprodukował 5 lokomotyw w wersji HK 200 D 6,26 wyposażonych w inny silnik. Pierwotnie typ HF 200 D miał się stać podstawową lokomotywą niemieckich kompanii kolejowych (Feldbahnkompanien), jednak ostatecznie rolę tę przejęła lżejsza i słabsza HF 130 C. Po zakończeniu wojny w Polsce znalazło się kilka sztuk tych lokomotyw. (Źródło: http://enkol.pl/HF_200_D)
">>Wąskotorówką<< do Łysicy"
iemal przez 3 lata od zakończenia wojny nikt nie zajmował się poniemiecką kolejką polową... może za wyjątkiem żołnierzy Armii Czerwonej, którzy stacjonowali w Skowronkach i Łysej Górze (od 1951 -Łysica, od 1958 - Krynica Morska). To oni "zaopiekowali" się odcinkiem toru (ok. 13 km) biegnącego przez Nową Karczmę do granicy z ZSRR [zob. temat], całkowicie go zdemontowali i wywieźli w siną dal - wraz z innymi dobrami - przy absolutnej bierności władz polskich.
Po odejściu żołnierzy radzieckich w roku 1948, na Mierzei Wiślanej usadowiło się Wojsko Polskie, a ściślej mówiąc Marynarka Wojenna (dalej: MW) oraz Wojska Ochrony Pogranicza (w styczniu 1949 przeniesiono z Elbląga do Sztutowa 10 batalion OP). Ponieważ do bazy w Krynicy Morskiej nie prowadziła żadna droga utwardzona (wprawdzie była droga żwirowa, stary szlak pocztowy, ale podczas wojny została w wielu miejscach zniszczona i nie nadawała się do jazdy dla ciężkich pojazdów samochodowych), dowództwo MW wystąpiło do PKP o uruchomienie kolejki wąskotorowej na trasie Sztutowo-Krynica Morska. Wiosną 1949 przystąpiono do naprawy toru oraz do odbudowy trzech zniszczonych wiaduktów nad rowami przeciwczołgowymi. Do Sztutowa zaczęły przybywać pojedyncze wagony towarowe z ładunkiem dla MW. Ze względu na brak lokomotyw spalinowych – w związku z ochroną lasów nadmorskich na Mierzei Wiślanej obowiązywał zakaz wjazdu parowozów – dalszy transport odbywał się trakcją konną.
Trzy lokomotywy spalinowe (wspominane wyżej HF 200 D), które obsługiwały w marcu i kwietniu 1945 linię polową na Mierzei Wiślanej, po zakończeniu wojny zostały znalezione na bocznicach trasy Sztutowo-Mikoszewo. Ponieważ linia do Krynicy Morskiej była wówczas nieczynna zabrano je do naprawy w warsztatach Kujawskich KD w Krośniewicach koło Kutna. Później trafiły do Warszawy, gdzie po przebudowie na tor 800 mm służyły na odcinku Warszawa Targowa – Targówek. Wkrótce jednak wszystkie uległy awariom i zostały przewiezione do warsztatów w Karczewie, gdzie jednak nie zdołano ich naprawić. W roku 1951 ponownie trafiły do warsztatów w Krośniewicach, ale w skutek braku części zamiennych i tu nie udało się ich uruchomić. W latach 1955 - 1958 wszystkie trzy lokomotywki zostały złomowane.
W roku 1950 trafiły do Sztutowa pochodzące z kolei jabłonowskiej (karczewskiej) dwie trzyosiowe lokomotywki spalinowe (przebudowane z 800 mm na 750 mm), oznaczone jako L20 oraz L21. Lokomotywki miały obsługiwać odcinek Sztutowo-Krynica Morska. Ulegały jednak ciągłym awariom i częściej używano trakcji konnej.
Na trasie kolejki znajdowały się dosyć spore wzniesienia przerastające niekiedy możliwości koni. W 1950 MW uruchomiła w Krynicy Morskiej halę konserwacji i napraw akumulatorów dla okrętów wojennych. Kolejka wąskotorowa, tym bardziej z trakcją konną, stała się dla MW mało przydatna, ponieważ trzeba było transportować dużych rozmiarów baterie akumulatorów z baz i do baz MW w Gdyni oraz na Helu. Z inicjatywy MW zbudowano drogę asfaltową z Krynicy Morskiej do Sztutowa. Umożliwiło to stacjonującym tutaj jednostkom wojskowym transport samochodowy, a kolejka stała się bezużyteczna.
Do Krynicy Morskiej, o której mówiło się wówczs, że "leży na końcu świata", stopniowo zaczęli przybywać nowi osadnicy. Według danych archiwalnych do dnia 1 kwietnia 1948 w Krynicy Morskiej osiadło 66 rodzin (235 osób), a 3 dawnych właścicieli gospodarstw zostało zweryfikowanych [APE z/s w Malborku SPE w Elblągu, nr 25, poz.580.]. Miejscowość administracyjnie podlegała pod Gminną Radę Narodową w Tolkmicku i miała status osady rybackiej (status osiedla Łysica uzyskała w 1958 r., miała wówczas 684 stałych mieszkańców i zmieniła nazwę na Krynica Morska). Zanim zbudowano drogę asfaltową, mieszkańcy w ważnych sprawach musieli płynąć do Tolkmicka łodziami (od 1949 uruchomiono regularne rejsy statkiem) przez Zalew Wiślany, a zimą (7 km) pieszo lub saniami po lodzie.
Kiedy MW zastanawiała się nad likwidacją kolejki wąskotorowej, cywilne władze prawdopodobnie podjęły myśl uruchomienia na trasie Krynica Morska - Sztutowo pociągów turystycznych. Mimo walorów widokowych linii, o szeroko pojętej turystyce w Krynicy Morskiej wówczas jeszcze nie mogło być mowy, gdyż zniszczona przez wojnę miejscowość nawet nie przypominała dawnego kurortu. Poza tym, aby uruchomić regularne pociągi pasażerskie PKP musiałyby uzyskać zgodę władz wojskowych, co było nierealne ze względu na znajdujące się tutaj - objęte tajemnicą - bazy wojskowe. Niekontrolowany napływ osób cywilnych mógł zagrozić ich bezpieczeństwu [sarkazm]. Do lat 70. przybywający na Mierzeję Wiślaną musieli uzyskać przepustkę na pobyt. Mieszkańcy posiadali stałe przepustki wystawiane na rok.
Ostatecznie we wrześniu roku 1953 PKP przystąpiły, na polecenie dowództwa MW, do demontażu linii. Z niewiadomych przyczyn [przeoczenie?] odcinek 3,5 km znajdujący się w lesie pomiędzy Krynicą Morską a Nową Karczmą został rozebrany dopiero w roku 1965. W 1967 do Lisewa - na złomowanie - odwieziono na platformie parowóz WKAG oznaczony numerem 5 (Tyl-1085), który od roku 1950 ogrzewał halę napraw akumulatorów MW w Krynicy Morskiej.
Trzyosiowy parowóz Tyl-1085.
Źródło:
R. Witkowski, Koleje wąskotorowe na Żuławach, Poznań: BWH Kolpress, 2009, s.49, 82-83.
APE z/s w Malborku SPE w Elblągu, nr 25, poz.580.
ptmkz.pl [dostęp: 18.01.2015]
750mm.pl [dostęp: 18.01.2015]
forum.dawnygdansk.pl [dostęp: 18.01.2015]
fotosoyuz.ru [dostęp: 18.01.2015]
enkol.pl [dostęp: 18.01.2015]