Pasłęk - Historia Wysoczyzny Elbląskiej

Przejdź do treści


iemia  Passalluc w XIII wieku wchodziła w skład pruskiej Pomezanii. Przypuszczalnie obejmowała wówczas niewielki obszar położony wzdłuż rzeki Wąskiej (Weysca), na wschód i południowy-wschód od jeziora Druzno. Centralnym ośrodkiem terra Passalluc był gród Patzlok (Pāistlauks) - utożsamiany z dzisiejszym Pasłękiem.

Lokacja Pasłęka     


amek Krzyżacki, czy też gród Pasłęk, był wielokrotnie wymieniany w dokumentach pod różnymi nazwami, i tak: w 1285 jako Pazluch ("datum Pazlucho"), podobnie w 1297, 13o3, 1305, 1306, 1308 i 1310 roku jako Pazlok lub Paslok. Do tego należy dodać wzmiankę o plebanie z Paczlog, z 1282 roku oraz zapisy nazwy ziemi Pazluch w aktach z lat 1267-1268. Są to formy zniemczone, które pojawiły się po zbudowaniu tutaj krzyżackiego grodu. Występuje jeszcze nazwa terytorium Pasluczen, a w 1250 roku wymieniono ziemię Passaluc. Najstarszy zapis nazwy ziemi pasłęckiej Pozolucensis provincia występuje w petycji polskich dominikanów do papieża Grzegorza IX z 1231 roku.


Herb Pasłęka przed 1945 r.

W kwietniu 1267 roku w Elblągu mistrz krajowy Prus (w latach 1264-1265 oraz 1267-1270) Ludwik von Baldersheim wystawił akt nadania Prusom: Santirmowi, Wocisławowi i Butelowi, posiadłosci na polu pasłęckim (Paslok, Pazlok),w pobliżu ujścia Sirwy do Wąskiej, z określonymi już granicami. Trzej Prusowie otrzymali ponadto łąkę nad Wąską, pole naprzeciw pola pasłęckiego długości 6 sznurów w dół Wąskiej i 3 sznurów szerokości. Nie jest jasne, czy było to nowe nadanie, czy raczej potwierdzenie posiadania. Z przywileju mistrza krajowego (w latach 1288-1299) Mainharda von Querfurt (z Kwerfurtu), wystawionego w dniu 29 września 1297 roku w Elblągu, wynika, że w miejscu istniejącej już osady *[1] na terytorium Pazlok, założył on na prawie chełmińskim miasto Hollant (Holland, czyli Pasłęk, dawniej Holąd Pruski, przed 1945 r. Preußisch Holland). Świadkami tego dokumentu byli: komtur ziemi chełmińskiej (w latach 1296-1298) Konrad Sack, komtur elbląski (w latach 1296-1299) Ludwik Schippen (Schüpf), komtur malborski (w latach 1283-1298/1299) Henryk von Weilnau (Wilnow), komtur dzierzgoński (w latach 1296-1298) Henryk von Vatterode i  komtur grudziądzki (w latach 1291-1298) Gunter von Schwarzburg, oraz liczni bracia zakonu krzyżackiego (niewątpliwie przywilej ten został wystawiony podczas posiedzenia pruskiej kapituły prowincjonalnej zakonu).

       

Według dokumentu lokacyjnego, nazwa Hollant ma się wywodzić od pierwszych lokatorów *[2], którzy mieli tutaj przybyć z Holandii *[3]. Jednak brak jest dokładniejszych informacji na ten temat. W dokumencie nie ma też żadnej wzmianki o aktualnym lokatorze lub sołtysie i jego uposażeniu.

    

Zgodnie z dokumentem miasto otrzymało 139 łanów (2335 ha). Z tego obszaru 14 łanów (235 ha) wolnych od płacenia czynszu otrzymała gmina miejska na pastwisko dla bydła. Z pozostałych łanów płacono czynsz w wysokości 1/2 grzywny i 4 kur z jednego łana, z pługa (wówczas gospodarstwo) płacono po jednej miarce żyta i pszenicy, z radła zaś jedną miarkę żyta. Na początku XV wieku, na obszarze właściwego patrymonium powstały dwie wsie. Pierwszą nazywano "wsią przed miastem Pasłękiem", albo "wsią Holland". Jej powierzchnia liczyła 60 i 1/2 łana. W 1445 roku było w niej 18 gospodarstw. Druga wieś, o takiej samej powierzchni, nazywała się Neudorf (Nowa Wieś). W 1414 roku były w niej 22 gospodarstwa. Za obie wsie płacono taki sam czynsz, czyli w wysokości ustalonej w 1297 roku, tz. 1/2 grzywny i 4 kury w dniu św. Marcina od łana rocznie.

      
Zakon określił także granice terytorium przekazanego miastu. Pasłęk uzyskał do wspólnego użytkowania bagno między rzeką Wąską, jeziorem Druzno, rzeką Klepiną, Kusami i Krosnem, przy czym Zakon zatrzymał pas ziemi wzdłuż Wąskiej i jeziora Druzno szerokości 6 sznurów (ok. 260 m). Dokument wspomina też o lesie "Buchwalt", z którego mieszczanie mogli pozyskiwać drewno budowlane i na opał. Prawdopodobnie w tym samym miejscu miasto otrzymało od Zakonu w 1319 roku 36 łanów lasu. Po wycięciu lasu mogli ten teren zamienić na pola uprawne i użytkować je bez płacenia czynszu.

W dokumencie z 1297 roku zawarte są podstawowe kwestie dotyczące ustroju miasta. Zarówno miasto jak i jego posiadłości otrzymały prawo chełmińskie (Kulmer Recht). Sądy miały być sprawowane zgodnie z tym prawem. Zakon jednak wyłączył z kompetencji sądownictwa miejskiego niektóre sprawy, np. sądownictwo na drogach publicznych w obrębie dóbr miejskich. Miasto nie mogło ustanawiać wilkierzy (uchwały rady miejskiej) bez zgody Zakonu. Zakazano też wprowadzania do miasta wspólnot religijnych i sprzedaży im nieruchomości.

  

W dniu 12 marca 1308 roku mistrz krajowy Prus (w latach 1307-1309) Henryk von Plötzke (z Płocka) odnowił Gerkowi von Paslok i jego siostrze Christine zapis mistrza krajowego (w latach 1259-1261) Hartmuta von Grumbacha, który nadał im 31 i 0,5 włóki na prawie chełmińskim.

       

Organami władzy w Pasłęku były: rada miejska (burmistrz, jego zastępca/kompan i 8 rajców, a później doszło stanowisko pisarza miejskiego), ława miejska (sąd miejski, który składał się z sędziego/iudex  i ławników. W 1692 roku liczyła 12 osób) i zgromadzenie obywateli. Siedzibą władz miejskich był ratusz zbudowany w drugiej połowie XIV w. Do miasta należał też dwór (Stadthof), który znajdował się poza murami miejskimi. Przechowywano w nim wozy i narzędzia oraz trzymano konie.

  
O rzemiośle i handlu w Pasłęku znajdują się już wzmianki w dokumencie z 1297 roku. Czynsz z domu kupieckiego, z bud kramarzy, jatek rzeźniczych, ław chlebowych miał przypadać w połowie Zakonowi, w połowie zaś miastu *[4]. W dokumencie stwierdzono też, że wszystkie warsztaty tkackie w mieście, służące do wyrobu tkanin wełnianych i płóciennych mają być wolne od czynszu. Miasto otrzymało też pozwolenie na wolne (bez płacenia czynszu) połowy ryb w jeziorze Sambród, na rzece Wąskiej i jeziorze Druzno. Zakazano jedynie używania niewodu *[5] i budowania jazów na rzece Wąskiej.
    
Cegielnię miejską wzmiankowano już w wyżej wymienionym dokumencie lokacyjnym, a także w tzw. księdze szkodowej z drugiego dziesięciolecia XV w.
  
Pasłęk leżał na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych prowadzących z Pomorza Gdańskiego i ziemi chełmińskiej do Prus właściwych. Biegły stąd drogi do Dzierzgonia, Elbląga i Braniewa. Pasłęk był też lokalnym ośrodkiem handlu zwierzętami hodowlanymi. Mogą świadczyć o tym zapisy w krzyżackich księgach rachunkowych. W Pasłęku urzędnicy Zakonu kupowali konie, woły, krowy oraz owce i jagnięta. Mieszczanie pasłęccy mieli prawo żeglowania bez opłat po rzece Wąskiej i jeziorze Druzno.



*[1]Według jednych badaczy, jest to osada wzmiankowana już w 1267 r., a wg innych, w 1282 r. Są też tacy (np.W.Długokęcki), którzy twierdzą, że początki miasta należy datować na rok 1288 r.

*[2]Mogło być ich kilku (niestety anonimowych). Nie oznacza to,że mieszkańcy miasta byli także Holendrami, chociaż jest możliwe, że lokatorzy ci ściągnęli tutaj jeszcze jakichś innych rodaków. [...] W napisanej w 1670 r. tragedii: "Giesbrecht van Amstel, d'Ondergang van Syne Stadt en Ballingschab" holenderski poeta Jan van Vondel stwierdził, że zmuszony do ucieczki za udział w zamordowaniu hrabiego Holandii Florisa V bohater dramatu [Giesbrecht van Amstel] udał się do Prus, gdzie zbudował miasto Nieuw Holland (Nowa Holandia), a więc Pasłęk. Niektórzy historycy holenderscy dawali temu wiarę, chociaż brak na ten temat informacji źródeł wcześniejszych... [...] Nowsi historycy niemieccy Pasłęka słusznie jednak zwrócili uwagę na to, że ewentualny pobyt w Prusach Jana van Amstel [syn] byłby zbyt późny, jak na założenie miasta Pasłęka, zaś dla przyjęcia roli w tym Ghysberta nie ma żadnych podstaw. [...] Podobnie brak jakichkolwiek przesłanek źródłowych dla łączenia przybycia do Prus Holenderskich zasadźców Pasłęka z wyprawami krzyżowymi, śpieszącymi na pomoc Krzyżakom. (Źródło: J. Powierski, op.cit., s.214-216)

*[3]W XVIII w. w ścianę ratusza wmurowano tablicę z informacją: "Miasto to zostało zbudowane przez uciekinierów Batawów z Holandii jako miejsce schronienia i od nich nazwę przyjęło.

Przechodniu, patrz na urodzajny kraj, na wygląd i porównaj je z innymi małymi miastami, czy znajdziesz mu równe?"
*[4]Na początku XV w., łącznie z czynszami z działek miasto płaciło 46 grzywien, w dwóch ratach na św. Marcina (11 listopada) i zapusty. W połowie XV w. czynsz zmalał do 18 grzywien, ponieważ 28 grzywien przekazano do spłacania szpitalowi ( właściwie przytułek) św. Ducha, który został założony (1396) w Pasłęku przez w.m. Konrada von Jungingen. Szpital otrzymał w 1404 r. i w latach 40. XV w. znaczne nadania. Po 1520 r. szpital św. Ducha przestał istnieć.
*[5]Jest to ciągniona włokowa sieć rybacka złożona ze stożkowatego worka zwanego matnią oraz dwóch długich "skrzydeł" z tkaniny sieciowej. W dawnych czasach niewód wykonany z mocnych konopi służył do połowu ryb w stawach, jeziorach i rzekach.        

Zamek

amek krzyżacki w Pasłęku (hus Paslok, castrum Paslok) wzmiankowany był po raz pierwszy w 1267 roku, a następnie w latach 1285, 1297, 1308 i 1310. Później nazwa miasta przeszła także na zamek i w 1317 roku nazywano go "husz Holland". Początkowo był z pewnością budowlą drewniano- ziemną, otoczoną fosą. Przed połową XIV w. wzniesiono tutaj zamek murowany. Była to podpiwniczona jednopiętrowa budowla, do której w 1466 roku dobudowano dwa skrzydła (od wschodu i od zachodu). Na parterze mieściły się pomieszczenia gospodarcze, kuchnia i stajnie. Na piętrze mieściły się pomieszczenia urzędników zakonnych, kwatery dla gości, oraz kaplica. Natomiast w części piwnicznej przechowywano trunki i miód. Zamek posiadał przynajmniej jedną wieżę, która pełniła funkcję zbrojowni. Na zameku znajdowały się też: spiżarnia (fleischsuller), piekarnia (backhuwsz), browar (bruwhuwsz), spichlerz (kornhuwsz), dwór  winny (weinhoff), pralnia (waschhof). Część tych pomieszczeń znajdowała się na zamku, inne na przedzamczu i tzw. woli zamkowej *[6]. Do zamku można było dotrzeć tylko przez miasto, z którym stanowiły całość obronną.
      
Do 1318 roku nie wzmiankowano żadnego urzędnika zakonnego związanego na stałe z tym zamkiem. Dlatego nie można określić jego funkcji w strukturze administracyjnej państwa krzyżackiego do tego czasu. Od 1318 roku był on siedzibą wicekomtura tzw. Komtura zamkowego (Hauskomtur) komturstwa elbląskiego. Później na zamku urzędowali (z wyjątkiem 1327 r.) prokuratorzy krzyżaccy. Od 1357 roku ponownie był siedzibą komtura zamkowego, obok którego przebywali tutaj też inni bracia zakonni: piwniczny (Kellermeister) i mistrz młyński (Mühlmeister). Okręg zarządzany przez komtura zamkowego obejmował dwa komornictwa: w Pasłęku i Burdajnach. Był on zobowiązany dostarczać corocznie na zamek elbląski 3 beczki masła, beczkę miodu i przyprawy.
      
Zaraz po bitwie grunwaldzkiej (15 lipca 1410) zamek zajęli uciekinierzy (poddani Zakonu) z pola bitwy. Najpierw go złupili, a następnie oddali bez walki Władysławowi Jagielle. Było to prawdopodobnie 22 lipca 1410 roku. Jagiełło nadał miasto i zamek ksieciu litewskiemu Witoldowi. Po wycofaniu się wojsk polsko-litewskich z Prus Pasłęk wrócił pod panowanie krzyżackie.
    
Na przełomie XV i XVI w. Rada miejska Pasłęka na polecenie władz Zakonu przystąpiła do rozbudowy i umocnienia fortyfikacji miejskich i wzmocnienia obronności zamku pasłęckiego. Wówczas wybudowano piętrowe skrzydło od strony południowej, na parterze którego znajdowała się piękna sala kolumnowa - pełniąca funkcję reprezentacyjnej sali rycerskiej. Tej przebudowy wymagała ranga siedziby komtura.
    
Podczas wojny polsko-krzyżackiej w latach 1519-1521 Pasłęk był oblegany i zdobyty (29.04.1520) przez wojska polskie. Po wojnie Elbląg, przy czynnym poparciu Gdańska, wystąpił do króla z prośbą dotyczącą zniszczenia zamku w Pasłęku. Zygmunt I nakazał zniszczyć zamek do fundamentów. Elblążanie i gdańszczanie przysłali do Pasłęka kilkaset ludzi (ok.300?) z kilofami, łopatami i siekierami. Wyburzyli oni okalające zamek mury i tym gruzem zawalili fosy.Wprawdzie zamek nie został całkowicie rozebrany, jednak był splądrowany i doprowadzono go do ruiny.  

 W 1645 roku na zamku pasłęckim przebywała wdowa po Gustawie Adolfie, Maria Eleonora z Hohenzollernów, którą zaprosił książę pruski Fryderyk Wilhelm (*1620, †1688). Pod koniec grudnia 1655 roku na zamku przebywał król szwedzki Karol X Gustaw, skąd miał dowodzić operacją okrążenia Królewca.



*[6]Teren należący bezpośrednio do Zakonu. Obejmował obszar między palisadami, od fosy zamkowej w kierunku południowym i zachodnim, w stronę cmentarza i zasiedlonych działek mieszczańskich. W ciągu XIV w. powstała tu wieś zagrodnicza. Pierwsza księga czynszów komturstwa elbląskiego z początku XV w. wymienia tutaj 26 zagrodników. Większość z nich (17 osób) płaciła czynsz w wysokości 1 wiadrunka, pozostali zaś od 2 do 17 i 1/2 skojca. Na tym osiedlu mieszkali kowal, siodlarz i chmielarz. W księdze tej odnotowano dwa sady, z których płacono czynsz w wysokości 3 wiadrunków. W 1440 r. wzmiankowany był tutaj młyn zbożowy (Tobenmole).

Pasłęk w okresie wojny trzynastoletniej (1454-1466)

dniu 7 lutego 1454 roku komtur elbląski (w latach 1441 - 1454 i 1467) Henryk VI Reuss von Plauen wrócił z Wiednia do Prus, lecz zamek w Elblągu był już oblegany przez elbląskich mieszczan. W związku z tym udał się następnego dnia do Pasłęka. Dwa dni później również zamek pasłęcki był oblegany przez oddziały związkowe z Elbląga i Olsztyna, a także przez samych pasłęczan. Gdy po upadku zamku elbląskiego (12 lutego) z Elbląga nadeszły posiłki, Plauen poddał zamek. W dniu 17 lutego wraz z załogą wyruszył w kierunku Malborka. Do końca wojny miasto i zamek pozostawały w rękach strony polsko-związkowej. Od 1457 roku Pasłęk i okoliczne wsie zostały oddane przez związkowców czeskim dowódcom oddziałów zaciężnych z prawem ściągania dochodów zamiast żołdu. W latach 1458-1459 faktyczne rządy w mieście (burmistrzem był wówczas Jan Landsberg) sprawowali dowódcy oddziałów zaciężnych. We wrześniu 1459 czescy i polscy zaciężni zawarli rozejm z Krzyżakami. Król Polski (w latach 1447–1492) Kazimierz Jagiellończyk powierzył dowództwo nad siłami zbrojnymi w Prusach marszałkowi nadwornemu Piotrowi Duninowi (*ok. 1415, †1484). W 1461 roku Dunin wysłał część załogi zamku pasłęckiego do obrony Fromborka i do oblężenia Braniewa.

Jesienią 1463 roku grupa mieszczan pasłęckich podjęła próbę przekazania miasta Zakonowi. Według relacji Jana Długosza (*1415, 1480) wpuszczono Krzyżaków pod dowództwem von Plauena do miasta. Nie udało im się jednak opanować zamku, a także jednej z bram. W nocy nadciągnęła pod Pasłęk odsiecz na czele z Piotrem Duninem. Wówczas Plauen, zanim opuścił  miasto, podpalił je w kilku miejscach. Wojska Dunina weszły do miasta i ugasiły pożary. Główni sprawcy wpuszczenia Krzyżaków do miasta zostali ukarani śmiercią. Nieco inaczej przedstawia te wydarzenia sekretarz rady gdańskiej Jan Lindau, który np. podaje, że wieczorem na wojska Plauena uderzyła załoga zamkowa, podpalając miasto, które doszczętnie spłonęło. W dniu 19 października 1466 roku w traktacie toruńskim zaznaczono, że Pasłęk pozostanie w krzyżackiej części Prus i ma być zwrócony Zakonowi do 24 czerwca 1467 roku. Wielki mistrz (w latach 1450-1467) Ludwig von Erlichshausen przyrzekł, że nie będzie stosował represji wobec jego mieszkańców oraz, że nie naruszy ich praw i przywilejów. Jednak dopiero po rokowaniach, które zakończyły się 28 listopada 1467 roku krzyżacka załoga ustąpiła ze Sztumu, a polscy zaciężni przekazali Zakonowi zamek pasłęcki. Zmiany terytorialne były znaczne. Stolicę państwa zakonnego przeniesiono do Królewca, a siedzibę komturii elbląskiej do Pasłęka. "Pierwszy" komtur elbląski w Pasłęku Henryk Reuss von Plauen zastąpił zmarłego w 1467 roku Ludwika von Erlichhausena [zob. też].  

Pasłęk w latach 1466-1525


latach 1466-1499 Pasłęk był siedzibą samodzielnych komturów, a później prokuratorów podlegających wyższym urzędnikom w Królewcu. Na początku XVI w. był Pasłęk (zapewne przez nadgraniczne położenie) "siedzibą" band rozbójniczych wspieranych przez Zakon. Dokonywały one rozbojów na pograniczu Prus Królewskich i Krzyżackich oraz na Warmii. Szczególnie groźne były bandy braci Grzegorza i Szymona Maternów, Bernharda Lichtenwalda i Hildebranda Börnwalda. Kilkakrotnie w relacjach wskazywano Pasłęk jako "gniazdo rozbójnicze". Na ograniczenie aktywności band rozbójniczych miał wpływ wybuch zarazy w Pasłęku w 1512 roku i w związku z tym wydane zarządzenia ograniczające ruch ludności.  


Miasto i zamek odegrały szczególną rolę podczas wojny polsko-krzyżackiej (tzw. wojna rycerska) w 1519-1521 roku. Wielki mistrz (w latach 1511 - 1525) lbrecht Hohenzollern po raz pierwszy przybył do Pasłęka w grudniu 1512 roku, gdy wracał z Saksonii do Królewca. Położenie miasta i fortyfikacje zamku wywarły na nim wrażenie. Wiedział, że uderzenie z kierunku Pasłęka na Elbląg i Braniewo umożliwi mu odcięcie Warmii od Prus Królewskich i scali prawie dwie trzecie terytorium byłego państwa krzyżackiego. Dowiedział się też o złym nastawieniu pasłęczan do Elbląga. Po tej wizycie Mateusz von Dieben (zarządca zamku) i  rajcy miejscy rozpoczęli formalną wojnę (ein länger Papierkrieg - papierowa wojna) dyplomatyczną z Elblągiem. Zarzucano elblążanom m.in., że porywają ludzi z terytorium Zakonu, prowadzono też spory terytorialne (o mienie szpitala elblaskiego i tamy na jez. Druzno). W 1517 roku w.m. Albrecht przebywał w Pasłęku ponad 6 tygodni. Tu wojsko krzyżackie (od 2 lat) przechodziło intensywne szkolenie. Kapitan Filip Greussing przeprowadzał prowokacyjne manewry nad granicą, kilkakrotnie podchodząc aż pod sam Elbląg. Kronikarz Szymon Grunau (*ok. 1470, †między 1530-37) podaje, że miasto i zamek zostały dobrze zaopatrzone w broń palną i zapasy wojenne, ponieważ wielki mistrz stąd planował uderzyć na Elbląg.


Po wypowiedzeniu wojny (11 grudnia 1519) Zakonowi przez stronę polską, Albrecht rozpoczął realizację swojego planu. W nocy z 31 grudnia 1519 roku, na 1 stycznia 1520 roku, Krzyżacy zajęli podstępnie Braniewo. Wojska polskie wkroczyły na Górne Prusy (Oberland - Pogórze) i zajęły 7 miast i 3 zamki. Wkrótce też podeszły pod Pasłęk, który jednak był dobrze przygotowany do obrony, z załogą liczącą ponad 500 ludzi. Dnia 8 stycznia 1520 roku dowódca z Pasłęka Dytrych von Schlieben wespół z dowódcą krzyżackim z Braniewa Fryderykiem von Heydeckiem dokonali łupieżczego wypadu na wsie elbląskie. W dniu 17 stycznia doszło pod Pasłękiem do spotkania dwóch wrogich armii. Dowódcą ze strony polskiej był hetman wielki koronny (w latach 1515–1526) Mikołaj Firlej, a siłami krzyżackimi dowodził sam w.m. Albrecht. Pierwsze ich zbrojne starcie skończyło się niepomyślnie dla Albrechta, który 19 stycznia wycofał się do Braniewa. Zdołał jednak zabezpieczyć Pasłęk w żywność i zbrojnych. Oprócz sił Firleja pod Pasłekiem znajdowały się oddziały podkomorzego pomorskiego Achacego Cemy (właśc. Zehmen, *1485, 1565), i rajcy elbląskiego Michała Brackwagena. Z powodu trudności (ostra zima, kłopoty aprowizacyjne, brak ciężkiej artylerii, brak pieniędzy na żołd) oblężenie Pasłęka przeciągnęło się ąż do 29 kwietnia 1520 roku, kiedy to załoga krzyżacka poddała miasto i zamek. Władze polskie  powierzyły Pasłęk Achacemu Cemie, który zaczął pełnić funkcję starosty *[7].

     

Po 4 latach Pasłęk był w posiadaniu Prus Książęcych, świeckiego księstwa byłego wielkiego mistrza, teraz księcia Albrechta Hohenzollerna.



*[7]Pierwszym starostą był od 13.06.1525 r. Jan von Schwertwitz. Książę Albrecht w zamian za pożyczone pieniądze (3700 talarów/ 7%) wydzierżawił Cemie Pasłęk (1561-1578/79).               


Komturzy pasłęccy


Henryk Reu
ß von Plauen, także przezmarski, 1466 - 19 II 1467
Konrad von Lichtenhain, 11 VI 1467 - 14 VII 1473
Filip von Angelach, 14 VII 1473 - 25 XII 1484
Konrad von Lichtenhain, 26 V 1485 - 24 IV 1488
Emmeryk von Drahe, 25 VII 1489 - 4 V 1492
Szymon von Drahe, 17 VII 1492 - 18 VII 1499

Wilhelm von Schaumberg, wójt, 11 II 1500 - 19 IV 1503
Eberhart Doherr (Thorer), 1503 - ?
Jerzy Truchseß, wójt, 7 I 1505 - 7 VII 1506
Michał von Drahe, namiestnik, 3 II 1514 - 25 II 1515
Maciej von Dieben, namiestnik, 20 III 1515 - 16 X 1516
Bernhart von Kastelalter, prokurator, 3 XI 1516 - 14 XII 1517
Steffen von Herbilstat, prokurator, 7 VI 1518 przed 14 X 1521
(wg B. Jähnig, op. cit., s.326)

 

Pasłęk w latach 1525-1659

raktat krakowski (10.04.1525 r.) był niewątpliwie "kamieniem milowym" w historii Prus. W otoczeniu Albrechta zwyciężyli zwolennicy reformacji i podjęto decyzję o sekularyzacji państwa zakonnego. Książę Albrecht przystąpił do budowy nowej administracji Prus Książęcych. W wyniku nowych podziałów w Pasłęku powstało starostwo. Siedzibą pierwszych starostów był tzw. "dom książęcy", ponieważ zamek był w ruinie. Szacunki dokonane w 1530 roku wykazały zły stan finansów miasta, które były skutkiem strat poniesionych w wyniku wojny 1519-1521. Na przykład z 30 zagrodników, którzy płacili 20 grzywien czynszu rocznie, przy życiu pozostało zaledwie 3, a i ci byli w tak skrajnej nędzy, że nie mogli płacić żadnego czynszu. Wielu rzemieślników, nie znajdując środków do życia w mieście opuszczało je. W całym okręgu pasłęckim było spalonych około 50 wsi, z których wiele już nigdy nie odbudowano.

Miasto i zamek w Pasłęku odegrały ważną rolę w wojnie polsko-szwedzkiej w latach 1626-1629. Pasłęk znalazł się na osi ruchów głównych sił  obu stron. Po wylądowaniu w Piławie wojska króla Szwecji (w latach 1611–1632) Gustawa II Adolfa ruszyły wzdłuż Zalewu Wiślanego na Gdańsk, zajmując po drodze Braniewo, Tolkmicko, Frombork, Elbląg, Malbork, Tczew, Gniew, Puck i Hel. Pasłęk pozostał na tyłach szwedzkich obsadzony przez polską załogę, która w 1627 roku opusciła miasto i połączyła się z siłami głównymi. w dniu 27 lipca Gustaw Adolf przybył pod Pasłęk, gdzie oczekiwał na powitanie go przez władze miejskie. Do miasta wysłał wcześniej pułkownika-lejtnanta Hansena von Rotha, by powiadomił radę miejską, że ma ona przygotować dla jego armii zaopatrzenie i kwatery. Burmistrz Bartłomiej Stangwald nie chciał  witać obcego władcy osobiście, więc wysłał swojego zastępcę. Obrażony tym król wkroczył do miasta jako zwycięzca, a nowo wybudowany zamek i miasto zostały obsadzone przez żołnierzy szwedzkich. Szwedzi rabowali wszystko co się dało. Wówczas władze miejskie zdecydowały się na wysłanie poselstwa do Gustawa Adolfa. W skład poselstwa wchodzili rajcy Jerzy Wittenberg, Paweł Care i pisarz miejski Jerzy Feuter. Król szwedzki wysłuchał skarg i wydał surowe zakazy plądrowania mieszkań, a wokół kościoła, ratusza, młyna i innych budynków i urządzeń użyteczności publicznej wystawiono straże. Po 11 dniach pobytu i otrzymaniu 8000 talarów kontrybucji i 5681 talarów "odstępnego" Szwedzi opuścili Pasłęk - było to  w dniu 7 sierpnia 1627 roku. Sytuację wykorzystał  elektor brandenburski Jerzy Wilhelm, który wprowadził do miasta i zamku swoją załogę (624 jeźdźców i 350 muszkieterów pod rozkazami pułkowników Jana Streiffa i Ericha Soopela). Jednak 29 października Szwedzi ponownie wkroczyli do Pasłęka gwałcąc i rabując. Następnego dnia przybył do miasta Gustaw Adolf. Po trzydniowym pobycie na zamku udał się do Elbląga. Na pasłęckim zamku pozostała blisko 1000-osobowa załoga szwedzka. Miasto i okolice zostały spustoszone. Po roku pod Pasłęk powróciła polska załoga. Jednak po nieudanym szturmie żołnierze polscy, wycofując się spalili należącą do miasta Nową Wieś i splądrowali Krasin. W dniu 26 września 1629 roku w Altmarku (Stary Targ) zawarto 6-letni rozejm.



       

Od 12 do 24 stycznia 1635 roku trwały w Pasłęku przygotowania do pokojowych rokowań polsko-szwedzkich. Na miejsce rokowań wybrano kościół  pw. św. Bartłomieja. W wyznaczonym terminie 24 stycznia 1635 roku (około południa) przybyli do Pasłęka z Elbląga posłowie szwedzcy. Pierwsze spotkanie było poświęcone sprawom formalnym. Drugie posiedzenie wyznaczono na 2 lutego i omawiano na nim sprawy drugorzędne. Trzecie miało miejsce dopiero 30 lipca, co zirytowało delegację polską, która oświadczyła, że nie będzie więcej marnować czasu i opuściła Pasłęk, udając się do Krakowa. Dalsze rokowania toczyły się już w Sztumskiej Wsi, gdzie 12 września 1635 roku zawarto rozejm na 26 lat.
      
W 1655 roku król szwedzki (w latach 1654-1660) Karol X Gustaw złamał rozejm. W grudniu tegoż roku Pasłęk był już zajęty przez wojska szwedzkie. W dniu 31 grudnia 1655 roku do Karola Gustawa, który przebywał na zamku pasłęckim, przybył polski zdrajca książę Bogusław Radziwiłł, prowadząc ze sobą 600 konnych. Dopiero po zawarciu traktatu królewieckiego (17.01.1656), kiedy elektor Fryderyk Wilhelm stał się lennikiem i sprzymierzeńcem Karola X Gustawa, wojska szwedzkie opuściły Pasłęk.

      
W końcu 1657 roku Fryderyk Wilhelm, za cenę zwolnienia z przysięgi lennej i faktycznej suwerenności (był to wielki błąd króla Jana II Kazimierza Wazy) w Prusach Książęcych przeszedł ponownie na stronę polską. W dniu 27 marca 1659 roku około 5000 żołnierzy szwedzkich przystąpiło do oblężenia Pasłęka. Miasto i zamek były obsadzone doborowymi regimentami brandenburskimi. Aby mieć dobre pole ostrzału zdecydowano się na spalenie południowego przedmieścia. W obronie uczestniczyli też mieszkańcy. Mimo odcięcia dostaw żywności i wody, oraz przewagi liczebnej Szwedów, odparto oblężenie. Pasłęk i okolica poniosły poważne straty.

Od 1641 roku w Pasłęku wprowadzono podatek akcyzowy na niektóre wyroby i produkty rolne. W związku z tym przy każdej bramie ustanowiono poborców akcyzy (Torschreiber). Opłaty pobierano także na mostach i drogach. Poborcy byli dobrze wynagradzani, pobierali podatek zarówno na rzecz państwa i miasta i dopiero z chwilą ustanowienia powiatu (1818 r.) ustanowiono jednolity pobór akcyzy, która za kilka lat została zniesiona. Do 1620 roku obowiązywało w Pasłęku prawo starochełmińskie. W roku tym komisarze książęcy (podczas wizytacji) nakazali radzie miejskiej, ławie i gminie opracowanie nowego wilkierza *[8] miasta Pasłęka. Wilkierz zawierał regulacje dotyczące sądu miejskiego i obywatelstwa. Na przykład każdy mieszczanin, który przyjmował obywatelstwo miejskie, musiał udowodnić metryką, że jest pochodzenia niemieckiego, gdyż inaczej nie mógł osiedlić się w mieście i prowadzić działalności gospodarczej. Wilkierz pasłęcki normował też sprawę korzystania z określonych miar, np. łokieć miał zróżnicowaną długość w różnych miastach pruskich i zaistniała potrzeba unormowania tej jednostki. Wilkierz regulował też sferę życia obyczajowego, np. zabraniał urządzania wesel dla więcej jak 30 gości. Regulował zasady dystrybucji słynnego pasłęckiego piwa, zabraniał hazardu, były w nim artykuły dotyczące broni czy też przepisy przeciwpożarowe. Regulował wszystkie aspekty życia codziennego w mieście.



*[8]Jeden z najstarszych wilkierzy Pasłęka pochodzi z 1582 r. Został on odnowiony w 1608 r.       

Pasłęk w latach 1758-1777

połowie stycznia 1758 roku wojska rosyjskie pod dowództwem generała Wilhelma Fermora (*1702, †1771) wkroczyły do Prus Książęcych. Nie napotkały oporu ponieważ Fryderyk II (*1712, 1786) wycofał wszystkich żołnierzy na Pomorze Zachodnie. Pasłęk (podobnie jak pozostałe miasta pruskie), został zajęty przez Rosjan w lutym 1758 roku. Wkrótce ogłoszono ukaz (z 31 grudnia 1757 r., zniesiony przez carycę Elżbietę II 26 lipca 1762 r.) carycy Elżbiety I (*1709, 1762), oznajmiający, że Prusy Książęce są prowincją rosyjską. Mieszkańcy księstwa złożyli hołd nowemu suzerenowi. Na zamku i w domach mieszczańskich rozlokowali się Rosjanie. Ciężar utrzymania garnizonu rosyjskiego spadł na miasto. Nałożono na Prusy Górne kontrybucję - Pasłęk miał zapłacić w pierwszej racie 7700 talarów, co stanowiło prawie 30% ogólnej sumy (25824) kontrybucyjnej nałożonej na 7 miast.

       

Podczas rosyjskich rządów pasłęczanie byli zmuszeni świętować rosyjskie święta państwowe i zwycięstwa Rosjan. W dniu 25 stycznia 1762 roku z rozkazu ówczesnego gubernatora Nikity Panina (*1718, 1783) pasłęczanie w kościele św. Bartłomieja złożyli hołd nowemu carowi Piotrowi III (*1728, 1762). Po zawieszeniu broni, kiedy wojna siedmioletnia dobiegła końca, wojska rosyjskie opuściły Prusy Książęce. Do Królewca powrócił rząd krajowy.

       

W XVII i XVIII w. Rada miasta Pasłęka składała się z 10 osób, chociaż były ingerencje władz wyższych w wybory burmistrzów. Stan rady miejskiej w 1779 roku i jej uposażenie przedstawia poniższa tabela.



Szczególną pozycję w pasłęckim aparacie wymiaru sprawiedliwości miał kat (Henker), zaliczany do sług miejskich. Funkcja ta istniała w Pasłęku od czasów krzyżackich. Wymagano od niego dobrej znajomości rzemiosła. Musiał dobrze znać anatomię człowieka, by móc skutecznie łamać, przypalać, rozrywać i ćwiartować. Kat winien był niemal rytualnie za jednym zamachem zadać śmiertelny cios swej ofierze. Z upływem czasu katom przybywało obowiązków, np. zbieranie padliny z ulic, pól i lasów - do tych czynności wykorzystywał pomocników (Henkersknecht). Kat w Pasłęku miał pensję dwa razy większą od burmistrza i liczne dodatkowe dochody. Żył jednak na marginesie społeczeństwa i wszelkie bliższe z nim kontakty przynosiły ujmę na honorze. Mistrz zobowiązany był do przykładnego życia rodzinnego i pobożności. W kościele św. Bartłomieja miał oddzielne miejsce. Pasłęckie władze wymagały by kat był żonaty. Bywały przypadki, że panny z mieszczańskich rodzin odmawiały mu ręki. Dlatego (wg legendy) kat posiadał specjalny przywilej: jeśli ten zaproponował ożenek nawet największej przestępczyni skazanej na karę śmierci, to darowano jej karę, jeśli przyjęła taką propozycję. Do drugiej połowy XVII w. przy ratuszu miejskim znajdował się pręgierz, gdzie kat wykonywał karę chłosty. W tym miejscu odbywały się też inne egzekucje, jednak poza powieszeniem. Szubienice były stawiane zawsze za miastem, gdyż wisielec pozostawał na stryczku jeszcze przez jakiś czas.

W XVII wieku w Pasłęku urzędowało 6 katów. Byli to mistrzowie: Bandirt Reyne (1613-1629), Jan Möller (1629-1649), Ludwik Matern (1649-1669), Jakub Krüger (1669-1689?), Konrad Stoff (1689?-1726). W XVIII wieku zawód katowski stracił na znaczeniu. W XIX wieku rzemiosło to w Pasłęku przejęła rodzina Schessmerów (1804 r. - Schessmer Marcin). Około 1850 roku rzemiosło to przeżywa swój upadek.

Życie religijne

dokumencie lokacyjnym z 1297 roku znalazły się informacje o plebanie, kościele i uposażeniu parafii. Obejmowało ono 4 łany wolne od czynszu ( tzw. Pfarrhufen na wschód od miasta, obecnie Popowe Włóki), meszne (podatek przysługujący proboszczowi za odprawianie mszy w kościele) w wysokości jednej miarki żyta i jednej miarki owsa oraz dwór w mieście koło cmentarza. Informacje źródłowe o średniowiecznej parafii ograniczają się tylko do imion proboszczów. Pierwszym znanym był Jan (kanonik warmiński) występujący w latach 1308-1320. Następnym znanym był Jan Bando *[9], który proboszczem był  miedzy 1345 a 1360 rokiem. W latach 1395-1398 proboszczem był Bartłomiej Boruschow *[10]. Jego następcą był  Jan Winkeler *[11] - nie wiadomo w jakich to było latach. W 1428 roku proboszczem był Henryk Sasslein (In arbitus magister i in medicinis licentiatus), a w 1438 roku godność tę objął Aleksy Pflug. Kiedy ten zmarł parafię nadano w 1453 roku Krzysztofowi Wolffowi. W 1454 roku proboszczem został Konrad.

       

Przy parafii pasłęckiej istniała prawdopodobnie szkoła. Do 1466 roku kilkunastu pasłęczan udało się za granicę na studia uniwersyteckie. Na początku XV wieku w Pasłęku znajdował się przytułek miejski przy kościele św. Jerzego.

     
W czasie wojny polsko-krzyżackiej (tzw. "wojny rycerskiej") w latach 1519-1521, zniszczone zostały dwa pasłęckie kościoły: św. Jerzego i kościół szpitalny św. Ducha. Ocalał tylko kościół parafialny pw. św. Bartłomieja.
    
Po sekularyzacji państwa zakonnego Pasłęk znalazł się w granicach luterańskich Prus Książęcych. Kościół protestancki na tym terenie oparł się na starym katolickim podziale administracyjnym.
     
W 1543 roku w Pasłęku wybuchł pożar, w którym spalił się częściowo kościół św. Bartłomieja (spalił się dach na wieży i kościele, wypaliły się drzwi, okna, krzesła i ławy). Zniszczone przez pożar dzwony, które runęły z wieży, kazał były wielki mistrz, książę Albrecht von Hohenzollern (*1490, 1568) na własny koszt przetopić w słynnej gdańskiej firmie giserskiej Gerdta Benningka i kilka lat później zostały zawieszone. Wieża nie została odbudowana, lecz tylko zabezpieczona, ale dwa dzwony przetrwały do drugiego pożaru wieży w 1922 roku. Kościół odbudowany w latach 1543-1546 przetrwał nienaruszony do 1751 roku, kiedy przystąpiono do przebudowy wnętrza. Kolejny remont przeprowadzono dopiero po pożarze w 1922 roku.

   
W drugiej połowie lat 80. XVI w. przystąpiono do odbudowy kościoła cmentarnego pw.św. Jerzego. Prace zakończono 12 maja 1592 roku. Do 1775 roku nie przeprowadzano w nim żadnych większych remontów.
     
W Pasłęku przebywał biskup pomezański (w latach 1523-1525) Erhard Queiss (*1490, †1529) - jeden z filarów kościoła luterańskiego w Prusach. Według jego testamentu Piotr Hoffmann był pierwszym ewangelickim księdzem w Pasłęku. Na zaproszenie księcia Albrechta w 1549 roku przyjechali do Pasłęka dr Jerzy Sabinus i Jan Luter. Od 1587 roku zanika podział na biskupstwa i odtąd kościoły protestanckie Prus Górnych należały do konsystorza *[12] pomezańskiego (siedziba w Saalfeld / Zalewo), który w 1751 roku połączył się z sambijskim tworząc jeden konsystorz dla Prus Wschodnich i Zachodnich z siedzibą w Królewcu.

    
W drugiej połowie XVII wieku pojawili się w mieście wyznawcy kalwinizmu, dla których we wschodnim skrzydle zamku w 1697 roku urządzono kościół. Świątynia ta przetrwała do 1808 roku.
       
W 1633 roku w Pasłęku wykonano wyrok śmierci przez spalenie na stosie. Rektor miejscowej szkoły łacińskiej, magister i wikary protestancki - w jednej osobie - Klemens Klein doniósł władzom miejskim, że niejaka Fryda skumała się z diabłem. Po krótkim dochodzeniu sąd wydał wyrok i 3 marca 1633 roku ową Frydę spalono na stosie.
     
Większość pasłęckich statutów cechowych i brackich nakazywała każdemu bratu i siostrze oraz służbie razem uczestniczyć w nabożeństwach niedzielnych i świątecznych.
      
W czasie nabożeństwa zakazane było pod karą "na ciele" lub więzienia przesiadywanie w domu, karczmie lub gospodzie, a co za tym idzie zakazywano handlu, wyszynku czy jakiejkolwiek innej pracy. Stosowano też kary pieniężne lub w naturaliach na rzecz cechu lub kościoła.

Żydzi w Pasłęku pojawili się pod koniec XVII wieku, ale mogli tutaj pozostawać tylko na krótko, wyłącznie w celach handlowych. Dopiero w 1812 roku uzyskali oni prawo osiedlania się w mieście na stałe. Już w 1817 roku na północy miasta powstał cmentarz żydowski - kirkut. Do dziś zachowały się jego pozostałości z około 20 nagrobkami - macewami. Około 1835 roku gmina żydowska zaadaptowała jeden z posiadanych drewnianych domów na synagogę. Był on używany do 1878 roku, kiedy zbudowano nową murowaną synagogę. Fasadę budynku zdobił posąg Mojżesza trzymającego tablice prawa. Synagoga została podpalona podczas tzw. "Nocy Kryształowej" w listopadzie 1938 roku - chociaż od lat nie była używana. W 1895 roku tutejsi Żydzi założyli własną szkołę, do której uczęszczało 26 dzieci. Tutejsi Żydzi zajmowali się w większości handlem. Niektórzy zrobili nawet znaczne majątki. Na przykład rodzina Aris zdominowała lokalny handel zbożem, a później handel futrami i tekstyliami. W dniu 28 listopada 1898 roku w Pasłęku urodziła się żydowska malarka, popularna w latach 1927–1933, Lotte Laserstein (zm. 21.01. 1993). Jej ojciec Hugo Laserstein był aptekarzem, matka Meta nauczycielką gry na fortepianie i malarką porcelany.

W latach 1870-1880 społeczność żydowska w Pasłęku osiągnęła szczytowe 180 osób. W kolejnych latach liczba ta spadała, gdyż przenosili się oni do większych miast, np. Elbląga i Królewca. W 1933 roku w Pasłęku mieszkało już tylko 41 Żydów, a na początku II wojny światowej w całym powiecie pasłęckim żyło jedynie 8 osób pochodzenia żydowskiego.



*[9]Magister. W źródłach pojawia się w 1335 r. jako in legibus (licencjat), później był notariuszem, prokuratorem Zakonu w procesie warszawskim (1339) i proboszczem w Dzierzgoniu (1341). W 1360 roku w Malborku, w obecności w.m. Winrycha von Kniprode, występuje jako sędzia w sporze majątkowym między cystersami oliwskimi a kilkoma rycerzami ziemi puckiej. (Źródło: W. Długokęcki, op. cit., s.265.)

*[10]Człowiek gruntownie wykształcony, z tytułem doktora medycyny. Później objął parafię staromiejską w Elblągu i został dziekanem kapituły warmińskiej. Był też lekarzem wielkich mistrzów i pełnił funkcje dyplomatyczne. (Źródło: W. Długokęcki, op. cit., s.265.)

*[11]Kanonik warmiński, magister, "profesor świętej teologii". Był on współfundatorem wikariatu przy kościele pw. Trzech Króli w Nowym Mięście Elblągu (1420) i współzałożycielem działającego tam bractwa maryjnego. (Źródło: W. Długokęcki, op. cit., s.265.)

*[12]Konsystorz to najwyższa władza administracyjno-sądowa w Kościołach protestanckich.

Szkolnictwo

1534 roku powstała w Pasłęku szkoła miejska, w której nauczycielem był nieznany z nazwiska teolog. W owym czasie nauczyciel był drugą osobą duchowną obok księdza protestanckiego. Nauczycielami w szkole miejskiej byli najczęściej młodzi teologowie, często na krótko przed objęciem parafii lub egzaminami. Na przełomie XVI i XVII wieku w Pasłęku funkcjonowały dwie szkoły: męska (Jungenschule) i żeńska (Mägdlein Schul). W XVIII wieku szkołę żeńską przebudowano, pełniła ona rolę szkoły elementarnej, a uczęszczali do niej także biedniejsi chłopcy. Dzieci obywateli miejskich uczęszczały do szkoły dla chłopców (łacińskiej). W 1765 roku wymienia się w niej rektora, prorektora, kantora, a szkoła jest pod opieką specjalnej komisji kościelno-szkolnej.


Zobacz też w dziale Galeria: Dawny Pasłęk I i Dawny Pasłęk II

Kreis Preußisch Holland 1818-1945

a mocy rozporządzenia rządu pruskiego z 30 kwietnia 1815 roku, z istniejącego od 1752 roku powiatu w Morągu (Mohrungen), w dniu 1 lutego 1818 roku wydzielono nowy powiat w Pasłęku (Kreis Preußisch Holland). Był on podporządkowany rejencji w Królewcu (Regierungsbezirk Königsberg) w Prowincji Prusy Wschodnie (Provinz Ostpreußen). Siedzibą Starostwa Powiatowego był Pasłęk.  Od 1 lipca 1867 roku starostwo należało do Związku Północnoniemieckiego (Norddeutscher Bund), a od 1 stycznia 1871 roku do II Rzeszy Niemieckiej. Powiat w dniu 1 grudnia 1905 roku został podzielony na 84 gminy wiejskie i 89 niezależne osiedla. W jego składał wchodziły dwie gminy miejskie: Pasłęk i Młynary (Mühlhausen). Po 1920 r., starostwo w Pasłęku, wraz z Elblągiem (Elbing) i Sztumem (Stuhm), zostało przyłączone do Prus Wschodnich. Z dniem 30 września 1929 r., w ramach reformy terytorialnej, prawie wszystkie wcześniej niezależne osiedla w powiecie zostały przyłączone do sąsiednich gmin wiejskich. Pod rządami narodowych socjalistów w dniu 7 października 1936 roku gmina wiejska Judendorf została przemianowana na Hermannswalde (obecnie Warszewo). W 1939 roku powiat liczył 858,19 k i 37 tys. 492 mieszkańców (w tym Pasłęk ok. 7 tys., Młynary ok. 3 tys.).

Herb powiatu pasłęckiego - biała tarcza z czarnym (krzyżackim) krzyżem, w jej środku mała tarcza herbowa z czerwonym lwem wspiętym w prawo na złotym tle.






Starostowie (landraci) pasłęccy w latach 1818-1945: w 1818 (komisarycznie) i w latach 1819–1845 kapitan Adolf  Wilhelm Erdmann von Hake (*1790,†1858) z Pasłęka; w latach 1845–1876 właściciel ziemski Ernst Ludwik Freiherr von Schrötter (*1810,†1876) z Anglit; w latach 1877–1883 (komisarycznie) sędzia powiatowy a.D. ("poza służbą")  Klemens von  Stockhausen (*1845,†1895) z Pasłęka; w 1883 (komisarycznie) i w latach 1884–1893 członek rady krajowej d.D. ("poza służbą") Hans Freiherr von Nordenflycht z Pasłęka; w 1893 (komisarycznie) i w latach 1894–1918 asesor Karl von Reinhard (*1858,†1931) z Królewca; od 1919 do stycznia 1933 asesor dr prawa Nikolaus Robert Tornow (*1886,†1957) z Pasłęka; od stycznia do kwietnia 1933 radca Koehler von Oberpräsisium z Królewca; od kwietnia 1933 do czerwca 1940 (komisarycznie, od 06.1940 służba wojskowa) burmistrz Joachim Schulz (*1901,†1983) z Pasłęka; od czerwca 1940 do 1945? (w zastępstwie Schulza) kreisleiter (lider NSDAP w okręgu) i starosta morąski (od 1935) Gerhard Eberhard Pannenborg.

Powiat pasłęcki 1946-1975

Wiosną 1945 roku Pasłęk i powiat zostały zajęte przez Armię Czerwoną, a następnie przejęte przez polską administrację tzw. Ziem Odzyskanych. Pozostałą tutaj ludność niemiecką wysiedlono i zastąpiono ją głównie przez osadników polskich wysiedlonych z ziem wschodnich, które Polska utraciła na rzecz Związku Radzieckiego. Powiat pasłęcki w latach 1946- 1975 wchodził w skład województwa olsztyńskiego. Jego terytorium znajdowało się na terenie obecnych powiatów elbląskiego i braniewskiego (woj. warmińsko-mazurskie). Prócz Pasłęka, jako ośrodka administracyjnego, na terenie powiatu istniało miasto Młynary oraz gminy Godkowo, Rychliki i Wilczęta. W 1975 roku obszar zlikwidowanego powiatu włączono w skład nowego województwa elbląskiego. Po reformie administracyjnej z 1999 roku Pasłęk znajduje się na terenie powiatu elbląskiego w województwie warmińsko-mazurskim.
 


Serwis tematyczny Romana Cichockiego



Źródło:
W. Długokęcki, Dzieje miasta Pasłęka w latach 1297-1454, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997,
red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.255-266.
W. Długokęcki, Pasłęk jako ośrodek administracyjny i gospodarczy zakonu krzyżackiego, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.267-272.
W. Długokęcki, Dzieje polityczne Pasłęka w okresie Związku Pruskiego i wojny trzynastoletniej, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997, red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.273-278.
J. Włodarski, Dzieje Pasłęka w okresie nowożytnym, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997,
red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.300-347.
J. Powierski, Dzieje ziemi pasłęckiej do schyłku XIII w. roz. 15, 25, 29, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997,
red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.148-154, 196-197, 214-220.
J. Salm, Z problematyki rozwoju przestrzennego Pasłęka, [w:] Pasłęk z dziejów miasta i okolic 1297-1997,
red. Józef Włodarski, Pasłęk 1997, s.234,243.
B. Jähnig, Część III. Wykazy urzędów. Dostojnicy i urzędnicy zakonu krzyżackiego w Prusach, [w:] Zakon krzyżacki w Prusach i Inflantach, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2013, s.326.

F.R. Barran, Städte-Atlas Ostpreussen, 3.durchgesenene und aktualisierte Auflage 1994,Verlag Gerhard Rautenberg - Leer, s.138, ISBN 3-7921-0374-5 [grafika].
https://pl.wikipedia.org/wiki [dostęp:17.11.2017]
https://de.wikipedia.org/wiki [dostęp:17.11.2017]
http://www.territorial.de [dostęp:17.11.2017]


Wróć do spisu treści